Добре дојдовте во земјата на музика и чувства. Вака се претставува Македонија во рекламните спотови кои се емитуваат на американскиот телевизиски канал „CNN“. Во видео-изданието се прикажани убавините на земјата, Македонија е археолошки рај, топ туристичка дестинација со богато минато, се препорачува шетање низ Охрид, да се видат иконите и манастирите, да седнете на средсело или да ги вкусите македонско вино и ракија, гравче-тавче, ѓомлезе, кукурек, пинџур... Ваквата слика, македонските власти им ја сервираат на странските туристи преку телевизиските спотови наменети да ги привлечат нив во што е можно поголем број.
Но, притоа, докрај не им објаснуваат што ги очекува кога ќе стигнат во земјава. Не им даваат упатство како да стасаат до необележаните археолошки локалитети или да стасаат до селото преку неасфалтиран пат. Реалноста што ги очекува странските гости е сосема поинаква од прикажаната.
Разговаравме со неколку странски туристи, тие велат дека информациите за Македонија како туристичка дестинација ги нашле на интернет, и тука има неколку работи кои им пречат за нивната авантура да биде целосна.
„Дел од угостителите и вработените не разбираат англиски јазик, а за гостите што како нас доаѓаат од западноевропските земји навистина е тешко да го зборуваме вашиот јазик.“
„Нема јавни тоалети, нема песок на сите плажи, има многу камења на плажите.“
„Недостига традиционална македонската храна, се продава брза храна покрај езерата, а јас навистина дојдов да истражувам и да ја почувствувам оргиналноста.“
Првиот впечаток е лош
Лоша инфраструктура, високи цени, ѓубре, дупки на автопати, знаци од кои и домашните возачи би се изгубиле, немање брошури за значајните локалитети, дури ни чисти тоалети, немање директни авиоврски со дел од светските престолнини се само дел од работите што и недостигаат на земјава со години. Туристичкиот водич Даниел Меданоски вели дека кога ги пречекува странските туристи прво што прави е обид да го ублажи негативниот впечаток што го добиваат уште на излез од авионот.
„Обележеноста на патиштата, знаците се или еднојазични или она што е напишано е само на кирилица и само буквално истото напишано на латиница, значи не е на англиски, не е на некој друг меѓународен јазик, потоа инфраструктурата или првиот впечаток, кога ќе се нафрлат таксисти или други луѓе, значи првиот впечаток за Македонија е лош, потоа ние го компензираме тоа со импровизација.“
Аеродромот „Александар Велики“ во Скопје
За лошото искуство на аеродромите зборува и сопственик на туристичка агенција и член на Судот на честа во стопанска комора за туризам, Ангел Иванов кој вели дека првиот впечаток од земјава служи за потсмев.
„Ние правиме потсмев со името на Александар Велики, ставајќи го на таков Аеродром, каков што е нашиот. Ако патувате во Турција ќе слетате на Аеродромот ,,Кемал Ататурк" и воопшто нема да имате дилеми зошто се вика ,,Кемал Ататурк" затоа што е грандиозен, рамен на тој во Хонг Конг, во Сиднеј или во Франкфурт итн. Просто му приличи големо име, на голем деец.“
Слаба туристичка сезона во Охрид
Туристичките работници се жалат дека годинава туристичката сезона завршува лошо. Потпретседателот на стопанската комора за туризам, Александар Чоневски вели дека најлошо помина Охрид.
„За жал ако зборуваме колку се полни нашите капацитети, сите тоа што го кажуваат се поразителни бројки посебно зборувам за нашиот најголем туристички центар, за Охрид. Делимично се подобри бројките во Дојран, Преспа и слично, во споредба со минатите години, меѓутоа генерално доколку се земе, оценката е навистина лоша.“
Причина за лошата сезона Иванов ја бара во лошите услови и несоодветаната стратегија.
„Речиси никаква кампања, прво за надвор, а второ и за домашни туристи, бидејќи во секоја земја освен гостите од надвор, прометот го прават и гостите од внатре. Барем половината од прометот требаше да го направат гостите од внатре, односно туристите од Македонија. Никој не посветува внимание на таквата кампања.“
Државниот советник за туризам, од министерството за економија, Шовкет Хазари вели дека со последните податоци од јуни се бележи зголемување на ноќевања од домашни туристи но се уште не може да се даде завршна оценка како поминала сезоната.
Домашните туристи полека се враќаат на Преспанското и Дојранското езеро „Имаме зголемување на домашните туристи, додека имаме едно мало намалување на странските туристи, што не е толку битно, исто така и во летувањата имаме позитивен тренд. Целата сезона ќе се заокружи кон 12 месец, како сме поминале.“
Хазари вели дека имајќи ги предвид случувањата како визната либерализација, економската криза и отворањето на новите коридори тогаш може да се каже дека летната туристичка сезона поминала добро. Со слична оценка е и државната агенцијата за поддршка и развој на туризмот. Но со нив, не се согласуваат туристичките работници кои велат дека годинава е и полоша од претходните. Претседателот на хотелската асоцијација ХОТАМ, Дончо Таневски вели дека државата не презема доволно мерки за да се подобри туристичката состојба.
„Веќе неколку години по ред бараме, уште предминатата година 2008 побаравме еден сет мерки од владата, 2009 година ги реактивиравме истите тие мерки, но ништо од тоа не се одобри и ние автоматски останавме неконкурентни затоа што туризмот е препуштен сам на себе, на група ентузијасти.“
Странците што доаѓаат во земјава се благодарение на луѓето кои со децении соработуваат со поранешниот „Ју систем“ велат дел од туристичките работници. Туристичкиот водич Медарски вели дека за работа сам се снаоѓа.
„Од Охрид сум, лиценциран водич и работам не ексклузивно само со Холанѓани, туку и со Израелци, и со Полјаци... зависно која агенција ќе ме ангажира.“
Туристичките агенции се жалат за непреземање мерки, власта негира
Директорот на државната агенција за развој и поддршка на туризмот, Зоран Стрезовски вели дека Агенцијата презема неколку мерки како што се промовирање на земјата на меѓународни саеми за туризам, билборд кампањите во соседните земји, реклами на светски познати медиуми.
Туристичките работници велат дека залудни се скапите реклами во странство ако не се средат основните работи. Танески додава дека со рекламите кои се емитуваат во странските земји е завршена само половина од работата.
„Рекламата не кажува каде може да резервирате за Македонија. Еве одете на интернет и побарајте како да стигнете до Македонија кога ќе ја видите рекламата и ќе се „врзете во чвор“. Ќе ви требаат 1000 евра од Скандинавија или од некоја друга европска земја за да дојдете до Македонија и да се вратите до вашето место на живеење. Рекламата е прекрасна промоција на земјата, но позадинскиот дел не е сработен.“
Проблемот е што рекламата е пуштена без стратегиска поддршка, смета Танески. Стрезовски за ова вели дека не држи нивната замерка затоа што е потребно и туристичките агенции и хотели треба да се вкучат во кампањите.
„Нашите кампањи се истите кампањи кои ако погледнете, ние ја промовираме македонската туристичка понуда. Значи, дојдете во Македонија, а каде, преку која туристичка агенција, во кој хотел, тоа е нивни избор, затоа тука и не се согласуваме. Погледнете Турција,
Плажата Стење на Преспанското езеро направете споредба, па дали таму пишува одете во Кемер или одете во Анталија.“
Иванов вели дека рекламите и презентациите на меѓународните саеми не донесоа резултати.
„Евидентно дека тие најави, тие желби, останаа просто неоставарена желба, бидејќи конкуренцијата во околината е сериозна и тие секојдневно пратат што се случува на туристичките берзи и секојдневно се поместуваат и во цените и во квалитетот.“
Причините зошто Македонија не може да привлече повеќе странски туристи, може да се барат насекаде, на секое место на кое ќе ви текне и секогаш некој друг е виновен и сите се жалат дека другиот треба да преземе нешто и тој не го прави тоа.И така 20-тина годинини работите не се помрднуваат а топката се префрла од едни чинители надруги. За дел од луѓето кои се занимаваат со туризам проблемот со лошите туристичките сезони е во нереализирањето на државна стратегија за систематски развивање на туризмот и неинвестирање во инфраструктура, додека за други е во лошиот маркетинг кој не нуди информации, или пак лошата ценовна стратегија која не се промени без разлика на економските случувања. Директорот на агенцијата за развој на туризмот, Зоран Стрезовски вели дека е потребно да се инвестира во инфраструктурата и во капацитетите и тоа е во план на Владата. Тој додава дека не може за една година да се исправат грешките направени низ годините.
Високите цени на хотелското сместување, како и немањето позабележителен организиран настап на странските пазари, се најголемата закана за класичниот туризам. Освен забави, нема атрактивни содржини за младите туристи, не се нудат примамливи аранжмани со вклучени гратиси или големи попусти, какви што понудија туристичките центри од регионот. Иванов вели дека дел од хотелите не ни се обидуваат да ги адаптираат цените на побарувачката или на моменталната економска состојба ниту пак се обидуваат да ги анимираат своите гости.
„Еднаш годишно објавуваме цени и тие се цени објавени за 2010 година, а верувајте во светот цените ги следат и ги поместуваат секојдневно, верувајте јас сум бил сведок на хотелски капацитети во Мелбурн, Австралија, каде што навечер шефот на рецепцијата доаѓа и прашува: „колку соби, колку клучеви висат“, ги пребројуваат, ги поништуваат актуелните цени и вечерта во 22 часот објавуваат нови цени. Значи најскапо во хотелиерството е празен хотел.“
Речиси сите се сложни во едно, туризмот во Македонија е многу полош од пред 30 години. Статистиката покажува дека најголем бројстрански туристи е забележан во 1980 година кога земјава ја посетиле над 900 илјади странски гости. Оттогаш бројот на странски туристи постојано опаѓа. Во 2001-ва кога Македонија беше соочена со безбедносна криза земјава имала близу 99 илјади туристи. Но земјава и во наредните години не успеала да побегне од тој негативен имиџ. Психолошката бариера некако е надмината па последниве неколку години рекордниот број на странски туристи е околку 200 илјади. Според државниот завод за статистика во јуни речиси 60 илјади странци ноќевале во земјава. Од најавените чартер-линии со кои требаше да се донесат странски туристи реализирана е Московската авиолинија и во годинава пристигнаа над 100 туристи од таа земја. Беа најавени и чартер летови од Скандинавските земји, за нив Стрезовски вели дека тие би требало да бидат реализирани догодина. Таневски вели дека континуирано доаѓаат Холанѓани но тие се малку.
„Странците многу малку ги имаме, тие се во периодот од пролет и есен. Самите знаете дека Израелците престанаа, тие доаѓаа со чартер во лето, информации зошто немам, меѓутоа тој чартер што доаѓаше во летниот период оваа година е прекинат.“
Субвенции за донесени странски туристи
Владата од оваа година започна со субвенционирање на туристичките агенции кои носат странски туристи за минимум три ноќевања со појадок. Хазари вели дека е започнато и исплаќањето на овие субвенции.
Охрид - Ѓубре на брегот на езерото
„Во моментов се исплатени три компании, за секој донесен туристи, досега имаме скоро 54 апликации, три се веќе исплатени, заврешени и во процедура се уште 54 апликации, значи резултатите се покажуваат како позитивни и има голем интерес имајќи во предвид дека се уште сме во тек на туристичката сезона.“
Во програмата за развој на туризмот за 2010-та година најавена од министертсвото за еконимија одвоени се речиси половина милион евра за промоција на турисмот, субвенции и трансфери, односно овие пари ќе бидат потрошени за студија за развој на туризмот на Шар планина, анализа на туристички потреби односно анкетирање, ревизија на законската регулатива, анализа за развој на потенцијалот за развој на транзитниот туризам, потикнување на развој на алтернативен туризам,проект за одбележување на туристичките места исубвенции за туристички манифстации. Државниот советник за туризам, Хазари вели дека овие анализи се веќе во тек и министертвото сега ја дефинира стратегијата за развој на туризмот за наредните години.
Чоневски вели дека е потребо да се вклучат и турситичките работници во создавањето на стратегии за развој на туризмот.
„Тогаш ете една идеа, која што се провлекува кај нашите колеги долги години. Зошто конечно, пробавме повеќе министерства како пилот-програми, зошто конечно не пробаме едно министерство за туризам.“
Според податоците на Народна банка во 2008 година во Македонија странските туристи оставиле 166 милиони евра а годината претходно 134 милиони евра. Од тие пари според податоците на државниот завод за статистика за 2007 ма година 96 милиона евра се свртеле во хотелскиот и ресторанскиот сектор. За да се подобри состојбата со туризмот во земјава потребно е да се вклучат активно сите чинители кои го сочинуват секторот од централната и локалната власт до туристичките и угостителските работници. Потенцијалите постојат велат експертите треба само да се искористан. Според програмата на министертвотот низ земјава за време на летната сезона ни поминуваат 2 милиона транзитни туристи кои поради отсуството на разни атракции, туристички производи, слаба сигнализација на апатиштат и се рабира недосигот на јавни тоалети по патиштата не се задржуваат повеќе во земјава од неколку часа. Експертите велат дека ако можеме да ги задржиме овие транзитни туристи барем два дена со добар производ тогаш дел од нив и ќе се вртат догодина.
Нема јавни тоалети, нема песок на сите плажи, има многу камења на плажите.
Но, притоа, докрај не им објаснуваат што ги очекува кога ќе стигнат во земјава. Не им даваат упатство како да стасаат до необележаните археолошки локалитети или да стасаат до селото преку неасфалтиран пат. Реалноста што ги очекува странските гости е сосема поинаква од прикажаната.
Разговаравме со неколку странски туристи, тие велат дека информациите за Македонија како туристичка дестинација ги нашле на интернет, и тука има неколку работи кои им пречат за нивната авантура да биде целосна.
„Дел од угостителите и вработените не разбираат англиски јазик, а за гостите што како нас доаѓаат од западноевропските земји навистина е тешко да го зборуваме вашиот јазик.“
„Нема јавни тоалети, нема песок на сите плажи, има многу камења на плажите.“
„Недостига традиционална македонската храна, се продава брза храна покрај езерата, а јас навистина дојдов да истражувам и да ја почувствувам оргиналноста.“
Првиот впечаток е лош
Лоша инфраструктура, високи цени, ѓубре, дупки на автопати, знаци од кои и домашните возачи би се изгубиле, немање брошури за значајните локалитети, дури ни чисти тоалети, немање директни авиоврски со дел од светските престолнини се само дел од работите што и недостигаат на земјава со години. Туристичкиот водич Даниел Меданоски вели дека кога ги пречекува странските туристи прво што прави е обид да го ублажи негативниот впечаток што го добиваат уште на излез од авионот.
„Обележеноста на патиштата, знаците се или еднојазични или она што е напишано е само на кирилица и само буквално истото напишано на латиница, значи не е на англиски, не е на некој друг меѓународен јазик, потоа инфраструктурата или првиот впечаток, кога ќе се нафрлат таксисти или други луѓе, значи првиот впечаток за Македонија е лош, потоа ние го компензираме тоа со импровизација.“
За лошото искуство на аеродромите зборува и сопственик на туристичка агенција и член на Судот на честа во стопанска комора за туризам, Ангел Иванов кој вели дека првиот впечаток од земјава служи за потсмев.
„Ние правиме потсмев со името на Александар Велики, ставајќи го на таков Аеродром, каков што е нашиот. Ако патувате во Турција ќе слетате на Аеродромот ,,Кемал Ататурк" и воопшто нема да имате дилеми зошто се вика ,,Кемал Ататурк" затоа што е грандиозен, рамен на тој во Хонг Конг, во Сиднеј или во Франкфурт итн. Просто му приличи големо име, на голем деец.“
Слаба туристичка сезона во Охрид
Туристичките работници се жалат дека годинава туристичката сезона завршува лошо. Потпретседателот на стопанската комора за туризам, Александар Чоневски вели дека најлошо помина Охрид.
„За жал ако зборуваме колку се полни нашите капацитети, сите тоа што го кажуваат се поразителни бројки посебно зборувам за нашиот најголем туристички центар, за Охрид. Делимично се подобри бројките во Дојран, Преспа и слично, во споредба со минатите години, меѓутоа генерално доколку се земе, оценката е навистина лоша.“
Причина за лошата сезона Иванов ја бара во лошите услови и несоодветаната стратегија.
„Речиси никаква кампања, прво за надвор, а второ и за домашни туристи, бидејќи во секоја земја освен гостите од надвор, прометот го прават и гостите од внатре. Барем половината од прометот требаше да го направат гостите од внатре, односно туристите од Македонија. Никој не посветува внимание на таквата кампања.“
Државниот советник за туризам, од министерството за економија, Шовкет Хазари вели дека со последните податоци од јуни се бележи зголемување на ноќевања од домашни туристи но се уште не може да се даде завршна оценка како поминала сезоната.
Хазари вели дека имајќи ги предвид случувањата како визната либерализација, економската криза и отворањето на новите коридори тогаш може да се каже дека летната туристичка сезона поминала добро. Со слична оценка е и државната агенцијата за поддршка и развој на туризмот. Но со нив, не се согласуваат туристичките работници кои велат дека годинава е и полоша од претходните. Претседателот на хотелската асоцијација ХОТАМ, Дончо Таневски вели дека државата не презема доволно мерки за да се подобри туристичката состојба.
„Веќе неколку години по ред бараме, уште предминатата година 2008 побаравме еден сет мерки од владата, 2009 година ги реактивиравме истите тие мерки, но ништо од тоа не се одобри и ние автоматски останавме неконкурентни затоа што туризмот е препуштен сам на себе, на група ентузијасти.“
Странците што доаѓаат во земјава се благодарение на луѓето кои со децении соработуваат со поранешниот „Ју систем“ велат дел од туристичките работници. Туристичкиот водич Медарски вели дека за работа сам се снаоѓа.
„Од Охрид сум, лиценциран водич и работам не ексклузивно само со Холанѓани, туку и со Израелци, и со Полјаци... зависно која агенција ќе ме ангажира.“
Туристичките агенции се жалат за непреземање мерки, власта негира
Директорот на државната агенција за развој и поддршка на туризмот, Зоран Стрезовски вели дека Агенцијата презема неколку мерки како што се промовирање на земјата на меѓународни саеми за туризам, билборд кампањите во соседните земји, реклами на светски познати медиуми.
Туристичките работници велат дека залудни се скапите реклами во странство ако не се средат основните работи. Танески додава дека со рекламите кои се емитуваат во странските земји е завршена само половина од работата.
„Рекламата не кажува каде може да резервирате за Македонија. Еве одете на интернет и побарајте како да стигнете до Македонија кога ќе ја видите рекламата и ќе се „врзете во чвор“. Ќе ви требаат 1000 евра од Скандинавија или од некоја друга европска земја за да дојдете до Македонија и да се вратите до вашето место на живеење. Рекламата е прекрасна промоција на земјата, но позадинскиот дел не е сработен.“
Проблемот е што рекламата е пуштена без стратегиска поддршка, смета Танески. Стрезовски за ова вели дека не држи нивната замерка затоа што е потребно и туристичките агенции и хотели треба да се вкучат во кампањите.
„Нашите кампањи се истите кампањи кои ако погледнете, ние ја промовираме македонската туристичка понуда. Значи, дојдете во Македонија, а каде, преку која туристичка агенција, во кој хотел, тоа е нивни избор, затоа тука и не се согласуваме. Погледнете Турција,
Иванов вели дека рекламите и презентациите на меѓународните саеми не донесоа резултати.
„Евидентно дека тие најави, тие желби, останаа просто неоставарена желба, бидејќи конкуренцијата во околината е сериозна и тие секојдневно пратат што се случува на туристичките берзи и секојдневно се поместуваат и во цените и во квалитетот.“
Причините зошто Македонија не може да привлече повеќе странски туристи, може да се барат насекаде, на секое место на кое ќе ви текне и секогаш некој друг е виновен и сите се жалат дека другиот треба да преземе нешто и тој не го прави тоа.И така 20-тина годинини работите не се помрднуваат а топката се префрла од едни чинители надруги. За дел од луѓето кои се занимаваат со туризам проблемот со лошите туристичките сезони е во нереализирањето на државна стратегија за систематски развивање на туризмот и неинвестирање во инфраструктура, додека за други е во лошиот маркетинг кој не нуди информации, или пак лошата ценовна стратегија која не се промени без разлика на економските случувања. Директорот на агенцијата за развој на туризмот, Зоран Стрезовски вели дека е потребно да се инвестира во инфраструктурата и во капацитетите и тоа е во план на Владата. Тој додава дека не може за една година да се исправат грешките направени низ годините.
Високите цени на хотелското сместување, како и немањето позабележителен организиран настап на странските пазари, се најголемата закана за класичниот туризам. Освен забави, нема атрактивни содржини за младите туристи, не се нудат примамливи аранжмани со вклучени гратиси или големи попусти, какви што понудија туристичките центри од регионот. Иванов вели дека дел од хотелите не ни се обидуваат да ги адаптираат цените на побарувачката или на моменталната економска состојба ниту пак се обидуваат да ги анимираат своите гости.
„Еднаш годишно објавуваме цени и тие се цени објавени за 2010 година, а верувајте во светот цените ги следат и ги поместуваат секојдневно, верувајте јас сум бил сведок на хотелски капацитети во Мелбурн, Австралија, каде што навечер шефот на рецепцијата доаѓа и прашува: „колку соби, колку клучеви висат“, ги пребројуваат, ги поништуваат актуелните цени и вечерта во 22 часот објавуваат нови цени. Значи најскапо во хотелиерството е празен хотел.“
Речиси сите се сложни во едно, туризмот во Македонија е многу полош од пред 30 години. Статистиката покажува дека најголем број
„Странците многу малку ги имаме, тие се во периодот од пролет и есен. Самите знаете дека Израелците престанаа, тие доаѓаа со чартер во лето, информации зошто немам, меѓутоа тој чартер што доаѓаше во летниот период оваа година е прекинат.“
Субвенции за донесени странски туристи
Владата од оваа година започна со субвенционирање на туристичките агенции кои носат странски туристи за минимум три ноќевања со појадок. Хазари вели дека е започнато и исплаќањето на овие субвенции.
„Во моментов се исплатени три компании, за секој донесен туристи, досега имаме скоро 54 апликации, три се веќе исплатени, заврешени и во процедура се уште 54 апликации, значи резултатите се покажуваат како позитивни и има голем интерес имајќи во предвид дека се уште сме во тек на туристичката сезона.“
Во програмата за развој на туризмот за 2010-та година најавена од министертсвото за еконимија одвоени се речиси половина милион евра за промоција на турисмот, субвенции и трансфери, односно овие пари ќе бидат потрошени за студија за развој на туризмот на Шар планина, анализа на туристички потреби односно анкетирање, ревизија на законската регулатива, анализа за развој на потенцијалот за развој на транзитниот туризам, потикнување на развој на алтернативен туризам,проект за одбележување на туристичките места и
Чоневски вели дека е потребо да се вклучат и турситичките работници во создавањето на стратегии за развој на туризмот.
„Тогаш ете една идеа, која што се провлекува кај нашите колеги долги години. Зошто конечно, пробавме повеќе министерства како пилот-програми, зошто конечно не пробаме едно министерство за туризам.“
Според податоците на Народна банка во 2008 година во Македонија странските туристи оставиле 166 милиони евра а годината претходно 134 милиони евра. Од тие пари според податоците на државниот завод за статистика за 2007 ма година 96 милиона евра се свртеле во хотелскиот и ресторанскиот сектор. За да се подобри состојбата со туризмот во земјава потребно е да се вклучат активно сите чинители кои го сочинуват секторот од централната и локалната власт до туристичките и угостителските работници. Потенцијалите постојат велат експертите треба само да се искористан. Според програмата на министертвотот низ земјава за време на летната сезона ни поминуваат 2 милиона транзитни туристи кои поради отсуството на разни атракции, туристички производи, слаба сигнализација на апатиштат и се рабира недосигот на јавни тоалети по патиштата не се задржуваат повеќе во земјава од неколку часа. Експертите велат дека ако можеме да ги задржиме овие транзитни туристи барем два дена со добар производ тогаш дел од нив и ќе се вртат догодина.
