По подолго повторување на речиси истите реченици дека Скопје е подготвено на дијалог со Софија веднаш откако во Бугарија ќе се формира политичка влада, премиерот Зоран Заев неделава рече дека ќе се брише „бугарски“ од спомениците и учебниците каде што постои таа придавка врзана со фашистички окупатор.
Оваа изјава следуваше и по посетата на еврокомесарот за проширување Оливер Вархеји на Софија во вторникот. По средбата со него бугарскиот претседател Румен Радев рече дека очекуваат јасни правно обврзувачки одлуки што ќе доведат до одржливи и неповратни резултати.
Следниот ден во средата македонскиот премиер изјави дека ќе се брише терминот „бугарски“ во контекст на фашистички.
Вицепремиерот за европски интеграции Никола Димитров денеска одговарајќи на новинарски прашања поврзани со релациите Скопје-Софија рече дека одговорноста на политиката е да создаде атмосфера, а одговорноста на експертите и академската заедница е да ги адресираат историските прашања. Тој посочи дека „голем проблем за напредок и во разговорите за историјата и во разговорите за другите теми е атмосферата на уцена“.
“И македонскиот народ и бугарскиот народ и многу други балкански народи имаат една изрека која што вели „со сила нема убавина“. За вистинска блискост и за вистински напредок не може да стане збор ако опстане оваа атмосфера на уцена. Мора да има меѓусебна почит, мора да има поголемо разбирање на чувствителноста на другиот. Не може да се создаде блискост и пријателство без таква елементарна почит и никако не може да се создаде блискост и пријателства кога се уценува“, потенцира Димитров.
Во меѓувреме, изјавата на премиерот не престанува да предизвикува реакции. Тој покрај тоа дека ќе се тргне придавката бугарски од „фашистички окупатор“ рече и дека со ова не се меша во работата на заедничката македонско бугарска комисија за историски и образовни прашања, дека имало соработници со фашистичкиот окупатор и овде во Македонија и дека во европските учебници немало национални калификации за фашизмот.
Како е во Европа?
Историчарот Петар Тодоров од Институтот за национална историја вели дека во европските учебници има и поинакви примери.
„Не ми се познати сите учебници во Европа, но во учебници по историја се пишува одредена држава каква била во одреден период. Така на пример во француско-германскиот заеднички учебник по историја за Германија пишува нацистичка Германија, така што постојат и такви квалификации“, вели Тодоров.
Тој во моментов формално не е член на Заедничка мултидисциплинарна експертска комисија за историски и образовни прашања поради истечени договори за работа. Во таа комисија работи од нејзиното формирање во 2018 година. Тодоров нагласува дека учебниците се единственото место каде што државата има влијание околу тоа како нејзините млади генерации ќе учат за историјата, но дека на крајот пишувањето е работа на луѓе експерти од таа област.
„Сите политичари, не само премиерот, не само во Македонија туку и во Бугарија треба да создаваат атмосфера да ја олеснат нашата работа, да не работиме под политички или каков било друг притисок“, вели Тодоров.
Што учат бугарските ученици?
Во комисијата која досега одржа 14 средби ги разгледуваа и македонските и бугарските учебници, а историчарот вели дека од оние што ги разгледале, за петти и шести клас, односно до 18 век има многу проблематични концепти.
Како пример споменува дека териториите на Македонија, делови од јужна Србија и цела северна Грција од бугарските учебници се сметаат за историски бугарски земји и дека на нив историски живее бугарски народ.
Во однос на улогите на двете земји во време на Втората светска војна, Тодоров нагласува дека тоа што Македонци се приклучувале кон фашистите биле индивидуални одлуки, а во Бугарија тоа било државна политика.
„Мора да се спомене и дека Македонија, формално правно тогаш не е држава. Точно е дека имало луѓе кои биле соработници, но тие се судени на крајот на Втората светска војна како соработници на окупаторот, некои поради тоа што ги издавале партизаните, некои поради воено профитерство, но не може да се изедначи работата, на пример и во Франција имало соработници на нацистичка Германија но никој не ги изедначува тие работи. Ние како општество треба отворено да зборуваме за тие аспекти, но никако да ги изедначуваме, бидејќи тоа не е фер кон жртвите на фашизмот и жртвите на Втората светска војна“, вели Тодоров.
Инаку, претседателот Стево Пендаровски кој зборуваше на Генералното Собрание на Обединетите нации рече дека земјава е подтвена за конструктивен дијалог со Бугарија, за да се обезбеди целосна имплементација на Договорот за добрососедство и соработка.
