Ученикот кој уби осум деца и еден обезбедувач и рани шест ученици и наставник, не може кривично да одговара за делото. Законите на Србија предвидуваат дека за тоа мора да има четиринаесет години. Тоа е и најчестата старосна граница на меѓународно ниво.
Комитетот на ОН за правата на детето укажува дека зрелоста на децата на возраст од 12 до 13 години сè уште се развива и тие веројатно нема да го разберат влијанието на нивните постапки или да ja разберат кривичната постапка. Затоа ги повикаа земјите потписнички на Конвенцијата за правата на детето, вклучително и Србија, да не ја намалуваат минималната возраст од 14 години за кривична одговорност.
Претседателот Александар Вучиќ најави дека границата во Србија сепак може да се промени во првата реакција по масовното убиство во белградското основно училиште. Тој на 3 мај предложи лимитот за кривична одговорност на малолетниците да се намали од 14 на 12 години, а потоа неговиот предлог беше усвоен од Владата на Србија.
Сања Ќопиќ од Факултетот за дефектологија на Универзитетот во Белград истакнува дека ваквите предлози се „многу опасни“.
„Не е добро да се намали старосната граница на кривична одговорност. Барањето на меѓународните документи е таа да не се намалува“, рече Ќопиќ за Радио Слободна Европа (РСЕ).
Според Сања Ќопиќ, барањата за заострување на казнената политика се вклопуваат во „модерниот казнен популизам“. Таа посочува дека ваквите барања се многу чести по трагични настани кои ја потресуваат јавноста.
Според полицијата, ученикот К.К.(13) на 3 мај, веднаш по доаѓањето на училиште извадил пиштол од ранецот и пукал во обезбедување. Потоа пукал во три ученички кои случајно се нашле во близина. Потоа продолжил низ ходникот до кабинетот за историја, ја заменил рамката со муниција и откако влегол во училницата отворил оган врз наставничката и учениците. Откако ја напуштил училницата, отишол во училишниот двор, каде што ја испуштил рамката од пиштолот и повикал полиција. Уапсен е во училишниот двор. Соопштено е дека сега е сместен во психијатриска установа за деца и младинци.
Мотивот за нападот не е соопштен, но полицијата навела дека делото било планирано еден месец, а напаѓачот имал список со ученици кои планирал да ги убие и нацртана карта на училиштето. Оружјето за кое имало валидни дозволи, малолетникот го земал од татко му. Таткото се товари за „тешки дела против општата безбедност“. На барање на обвинителството му е одредена мерка притвор до еден месец.
Таткото е осомничен дека не обезбедил услови за чување на оружје, како и дека го однел својот малолетен син на стрелиште за да вежба гаѓање со огнено оружје. Таткото ја негираше вината.
Што вели законот во Србија?
Сања Ќопиќ потсетува дека евентуалното намалување на старосната граница за казнени дела немало да влијае на 13-годишниот напаѓач во училиштето „Владислав Рибникар“. Тој сепак би бил ослободен од кривична одговорност за масовно убиство.
„Кривичното законодавство никогаш не може да се применува ретроактивно“, посочува Ќопиќ.
Сегашниот закон во Србија ги дели малолетниците на помлади и постари малолетници. Помлади малолетници се лицата постари од четиринаесет и помлади од осумнаесет години. Постари малолетници се лица постари од шеснаесет и помлади од осумнаесет години.
Според законот, на помлади малолетници може да се изрекуваат само воспитни мерки. Воспитните мерки вклучуваат опомена од судија и „посебни обврски“ – на пример, извинување, редовно одење на училиште, рехабилитација од зависности или одење на терапија во здравствени установи и советувалишта.
Дополнително, воспитните мерки вклучуваат зголемен надзор од страна на родителите, старателите или социјалните служби, како и дневен престој во установа за воспитување и образование на малолетници. Исто така, малолетникот може да биде испратен во воспитно-поправен дом или во посебна установа за лекување и обука. Покрај воспитните мерки, повозрасните малолетници може да бидат осудени и на малолетнички затвор.
Според законот, целта на кривичните санкции е „да се влијае врз развојот и зајакнувањето на личната одговорност на малолетниците, воспитувањето и правилниот развој на личноста, со цел да се обезбеди реинтеграција во општествената заедница“.
„Целта е кривично-правната реакција да биде последно средство, само кога другите мерки не даваат доволно ефекти и резултати. Односно, фокусот е на превенција, а не на репресивни мерки“, посочува Сања Ќопиќ.
Според последните податоци на Републичкиот завод за статистика, вкупниот број на кривични пријави против малолетници во 2021 година изнесува 2513. Бројот на малолетници кои се осудени на кривични санкции е 1383, додека само во три случаи е изречена малолетничка затворска казна.
Што бара владата?
Претседателот на Србија, Александар Вучиќ, намалувањето на прагот за кривична одговорност на малолетниците го образложи вака:
„Поради тоа што во денешно време зрелоста доаѓа порано, а и физичката сила, а можно е и децата да вршат криминални дејствија, мојот предлог е да се намали лимитот за кривична одговорност од 14 на 12 години“, рече Вучиќ на 3 мај.
Ден подоцна Владата на Србија ги усвои предлозите на Вучиќ.
„Министерството за правда ќе ја разгледа можноста за измена на Кривичниот законик со почитување на меѓународните и европските стандарди“, соопшти Владата на 4 мај.
Сања Ќопиќ смета дека развојот на малолетниците денес не се разликува во споредба со претходните времиња.
„Децата денес знаат некои работи што децата претходно не ги знаеле, бидејќи живеат во ера на современи технологии, но степенот на психофизички развој не е значително различен. Ништо не би добиле со намалување на старосната граница за кривична одговорност“, вели Копиќ.
За да се смени закон треба да се помине низ сложена процедура. Предлог-измените на законот се подготвуваат во ресорното министерство, а потоа тој треба да помине на јавна расправа. Дискусијата е задолжителна кога станува збор за закони кои значително го менуваат регулирањето на некое прашање или кога постои посебен интерес на јавноста. После тоа, Владата ги испраќа предложените измени на законот до Собранието на гласање.
Која е старосната граница за кривична одговорност во регионот и ЕУ?
Земјите од Западен Балкан имаат иста старосна граница за кривична одговорност на деца како и во Србија, односно четиринаесет години е границата во Босна и Херцеговина, Северна Македонија, Црна Гора и Косово.
Во земјите од Европската унија границата на кривичната одговорност е различна, но за голем број земји таа е четиринаесет години - на пример, во Германија, Италија, Шпанија, Австрија.
За да бидат кривично одговорни во Данска, Норвешка, Финска или Шведска, малолетниците мора да имаат најмалку петнаесет години. Во Франција, можно е кривично гонење на деца кои имаат 13 години или постари.
Најниската возраст за кривична одговорност во Европа има во Обединетото Кралство - во Англија, Ирска и Велс таа е 10 години, додека во Шкотска е 12 години.
Соединетите Држави имаат различни политики за казнување за малолетниците, во зависност од државите. Северна Каролина има најниска возраст за кривична одговорност за деца и таа изнесува 6, додека 12 е највисока и таа е во сила во Масачусетс, Јута и Калифорнија.
