Претседателе, втор бран коронавирус, изборите се закажани за 15 јули, но најпрвин да ве прашам, Вие предупредивме на последици ако нема договор за изборите. Рековте дека има обиди за дестабилизација и безбедносна криза во поширок контекст? Мислите на решавање на Србија – Косово; Русија или можеби вие препознавате одредени надворешнивлијанија кај политичките структури во Македонија?
Сликата е малку покомплексна и не се однесува само на овие работи кои ги споменувате. Ако паметите, јас на мојата прва прес-конференција чинам дека беше по повод првата вонредна во рок од 30 дена во март предупредив дека во тој период нашите служби имаат попречено неколку обиди за влијание со политичка пропаганда, со лажни вести итн, меѓутоа тоа во изминатиот период не престана, но тоа е само еден од сегментите на кои јас мислам дека треба да обрнеме внимание и од 15 јули и по 15 јули.
Зошто сликата е покомплексна? Подолг временски период, како што е и целиот свет зафатен со короната, ние сме практично во една длабока здравствена криза. Секоја држава се носи со оние капацитети кои ги има, меѓутоа неспорно е дека тоа трае со месеци, дека ги исцрпува капацитетите на нашиот здравствен систем и другите ресурси и дека ќе трае уште не знаме колку месеци, можеби години и две, додека не се најде вакцина. Значи имаме неспорно здравствена криза.
Имаме елементи на уставно-правна криза, затоа што имаме распуштен парламент, имаме техничка влада и беше проблем како да се владее во тој временски период. Околу уредбите со законска сила имаше контроверзни стојалишта. Околу воведувањето на втора, трета и така натаму состојба исто имаше контроверзни стојалишта, па чекавме одлука на Уставниот суд да потврди дека целата таа работа е уставна. Значи, имаме, велам, неспорно уставно-правни дупки, празнини, кои се пополнуваа во од, бидејќи првпат во нашата историја воведовме вонредна состојба. Не беше едноставно тоа и од правен аспект да биде како што треба, бидејќи не може да импровизирате и со правни еквилибристики да се обидувате да пополнувате дупки кои ги имаше премногу на тој пат.
Доаѓаме до политичката криза. Ние имаме техничка влада, која имаше само една задача, да подготви избори. Бидејќи изборите се пролонгираа од познати причини, поради короната, ние имаме практично две глави во владата, имаме политички партии од власта и опозицијата кои внатре, благо кажано, не функционираат на идеален начин. И тоа постојано создава со политички тензии. Пред неколку дена имавме, на еден ист безбедносен настан, ако сакате да го наречеме така, две полиции на лице место со спротивна агенда. Јавноста знае за што зборувам. Значи имаме, да ја наречам, елементи на една блага политичка тензија внатре во владата и на крајот го имаме регионалниот контекст.
Да не заборавиме, Косово е долги години на нашата граница со нерешен меѓународен статус. На 27 овој месец, после неколку години, се најавува рестартирање на тие преговори. Од тоа како ќе заврши косовскиот случај или проблем, како ќе се реши, ние и сите во регионот околу Косово сигурно ќе почувствуваме ефекти, добри или лоши, ќе видиме.
На сето ова му претходеше една политичка драма од неколку месеци, како и за сè друго впрочем. Вие прогласувавте вонредна состојба заради бројките на заболени, па ја укинавте со образложение дека тоа било заради тоа што биле исполнети економските параметри, па повторно воведовте заради изборите. Чувствувате ли манипулација од политичките партии и кон вас директно?
Не. Мислам дека имаше тука неразбирање од јавноста, дел свесно, дел несвесно бидејќи навистина е уникатна ситуација, се обидоа така тоа да го толкуваат. Бројката на заразени, не е небитна од човечки аспект, и на починати се разбира, меѓутоа јас со вонредната состојба дозволив владата да владее во време кога нема парламент, значи владата во исто време да биде и парламент, да носи закони, и влада - да ги имплементира законите. И во таа ситуација логично е дека вие давате да може да владеете од политички причини вонредна состојба. Не давате заради бројката на заболени. Во меѓувреме, бидејќи на почетокот не затече, ние немавме толку ресурси, во делот на медицинска заштитна опрема, во делот на оние кои останаа без работа, имавме за првпат полициски час во државата, и владата додека се снајде, додека со уредби со законска сила не обезбеди доволно залихи, доволно ресурси за да се спротивстави на тоа и да им помогне на луѓето кои останаа дома не можеа да работат и останаа без приходи, затоа беше неопходна вонредната состојба за да се владее во таква ситуација. Сега јас не велам дека има помалку, дека короната е под контрола, меѓутоа велам дека сега владата ме информира писмено дека има доволно залихи дури до крајот на годината финансиски и други ресурси да се спротивстави на короната, тоа е.
Се разгорува ли национализмот сега пред избори?
Мојата теза околу национализмот пред избори сум ја кажувал и порано низ годините. Не мислам дека игра битна или доминанта улога, ниту пресудна улога за тоа кој ќе биде изборен победник. Вакви одредени изблици на национализам кои мене ми се чини дека се свесно медиумски насочени за да постигнат ефекти кај таргетиран дел од популацијата се случува.
Кој ги насочува?
Па политичките партии кои учествуваат на избори. Оние кои сакаат да направат резултат и сметаат дека нивниот партиски електорат, претпоставени гласачи сакаат тоа да го чујат, меѓутоа, тоа е да го наречам нормален балкански декор и на наши избори и на регионалните избори околу нас. Но она што јас со години го тврдам е дека власта во нашата земја се добива и се губи на две други прашања – како работите во економијата и како се справувате со криминалот и корупцијата.
Што мислите за идејата на ДУИ, за премиер Албанец?
Нема никаква уставна, политички или законска пречка и Албанец да не биде премиер. Не навлегувам во тоа кои се нивните партиски мотиви, јасни ми се, меѓутоа не гледам никаква пречка да го истакнат тоа како свое политичко барање пред нивните идни потенцијални партнери во идната влада, ако бидат во таква ситуација. Она што јас сакам да го кажам во тој контекст дека досега владејачката партија, односно претседателот на најголемата партија во владејачкото мнозинство секојпат со два мали исклучоци бил и премиер. Премиерот, според нашата поставеност на политичкиот систем, е најмоќната политичка фигура, тоа го знаеме сите. И премиерот го одредува курсот на државата, преку сите ресори, преку буџетот итн. Досега само во случајот на експертската влада на господинот Кљусев во 1991-1992, се случи еден специфичен политички експеримент кога уште немавме големо плурално искуство по нашето осамостојување и уште само во 1994-95 имаше еден многу кус период Хари Костов беше премиер, а не беше претседател и на најголемата владејачка партија, но тоа тогаш беше затоа што владејачката партија немаше партиски претседател.
Како ги оценувате мерките на Владата во битката против коронавирусот? Сведоци сме дека зравствените власти предлагаа одредени мерки, кои владата, сепак, не докрај ги спроведуваше. На пример за верските празници.
На ниво на системски решенија контра пандемијата во нашата држава не се разликуваше многу од непосредното опкружување, ниту од другите држави во светот, повеќе или помалку. Практично јадрото на тоа, на тие политики, на тие мерки, беа препораките на СЗО. Но нормално е дека во држави коишто немаат такви ресурси и држави кои во историска смисла се колку вчера осамостоени, и немаат подолга институционална меморија да ги планираат на стратешки начин следните децении и децении дека ќе се случуваат вакви испади од системот, да ги речам. Значи мерките беа тие, но во делот на примената на мерките ние потфрливме, како држава зборувам, но тоа не е потфрлање на владата во целина, тоа е потфрлање на некои важни сегменти од општеството и се разбира потфрлање на дел од граѓаните кои се уште не се свесни дека тие мерки мора да се применуваат, тоа е единствен начин за превенција на оваа зараза.
Но од верските празници навака, почна тој втор бран за кој сега зборува и министерот за здравство Венко Филипче, така што владата сепак можеше да го спречи тоа.
Се согласувам дека владата можеше. Јас мислам дека делови од владата со тоа што селективно ги применуваат мерките, прописите и законите во однос на верските заедници конкретно мислам дека дополнително придонесоа да се шири вирусот, меѓутоа не можете да ги исклучите од одговорност и клучните верски лидери или поодделни регионални верски лидери и во ИВЗ и во МПЦ кои постапија комплетно неодговорно кон сопственото здравје и здравјето на верниците, меѓудругото, кога повикуваа на чествување или следење на тие црковни или верски протоколи без комплетно почитување на препораките. Јас го реков тоа и на првата моја прес-конференција по повод првата вонредна состојба, ако е можно Саудиска Арабија со клуч да ги затвори џамиите, ако е возможно папата само, комплетно сам, да држи миса, не гледам причина нашите цркви и џамии да бидат делумно отворени. И ние во тие две најголеми верски деноминации селективно да ги применуваме прописите, или работат или неработат.
Не очекуваат преговори со ЕУ. Можно ли е вето од Бугарија. Рековте дека Гоце Делчев се чувствувал како Бугарин, потоа, се оградивте од изјавите на вашиот советник Денко Малески за новата реалност на македонскиот јазик и рековте дека ако е тоа јазикот, не ни треба ЕУ?
Никога не сум зборувал за тоа како се чувствувале луѓето во минатото, значи не зборувам за чувства, туку што напишал некој во документ, бидејќи единствено тоа можеме да го провериме денеска. Кој како се декларирал и денес и тогаш е податливо, видливо од документацијата. Инаку можеби должам едно кусо образложение во однос на изјавата на професор Малески, во што јас и тој се разликуваме. Јас не мислам дека македонскиот народ произлегол до бугарскиот народ. Со истата квази-научна аргументација можеме да кажеме и дека македонскиот народ во еден дел произлегол од српскиот народ во минатото и од грчкиот народ. Етногенезата, тие процеси не се одвиваат на таков начин, еден народ да се изроди од друг. Има многу мешања, има многу влијанија посебно на овој простор каде што и ден денеска сме прилично многу хетерогени во таа смисла и не мислам дека тоа баш така оди – до илјада деветстотини и некоја сме биле Бугари, па после тоа сме биле Македонци и дека комплетниот македонски народ произлегол од бугарскиот народ, значи во тој дел. Меѓутоа тоа е право на еден интелектуалец да изложи свое мислење и затоа не мислам дека треба да има други санкции.
Очекувате ли вето?
Не. Мислам дека Бугарија ја има научено лекцијата од претходните децении, во смисла дека можеше да биде многу покрупен регионален играч, геополитички и геоекономски, а тоа не го направи и не треба да влезе во матриците на 19 и 20 век. Мислам дека нема да влезе комплетната бугарска политичка елита, бидејќи ќе сака во нашата држава да биде присутна на поинаков начин, повеќе и на поинаков начин, не со блокади и со вета, и мислам дека е добро да погледаат во примерот со Грција. После Преспанскиот договор Грција неспорно се позиционира како клучниот регионален играч на кој години и децении наназад му беше оневозможен пристапот од оваа јужна страна кон Европа, бидејќи имавме спор кој траеше.
Какви се сега односите со српските лидери по онаа остра реторика од Белград дека е подобро да молчите на јазикот кој само Србија ни го признавала? Тоа беа изјавите на претседателот Александар Вучиќ и на министерот за одбрана Александар Вулин, како реакција на вашата изјава дека би имала штетни последици врз целиот регион евентуалната промена на границите меѓу Србија и Косово.
Не сметам дека треба да одговорам, бидејќи мојата изјава во однос на Косово и преговорите Косово – Србија е кристално јасна, кој сака да ја разбере ќе ја разбере, кој има друга политичка мотивација нема да ја разбере и ќе ја коментира на таков начин. Македонскиот јазик е признаен во целиот свет. Формално од 1974 година со Уставот на поранешна Југославија, која беше членка на ОН, каде што македонскиот јазик беше меѓународно признаен во најголемата глобална организација во светот. Тогаш беше така, и денеска е така, и тоа е така не само поради Преспанскиот договор.
Имаше индиции дека би дошло до промена на границите.
Јас реагирав на некои идеи кои се одвиваат на маргините на тој терен, и ден денеска. На 27 се најавува рестарт на тие преговори. Јас не велам дека промената на границите не може да биде решение на косовскиот проблем. Она што јас морам да го кажам, бидејќи ми е обврска како претседател на оваа земја, е дека промената на границите не смее да доведе до домино-ефект во регионот и не смее да чепка, да задира во нашите граници, и притоа бараме јасни меѓународни гаранции ако воопшто такво решение биде на маса и ако биде прифатено и во Белград и во Приштина.
