Во најпрометниот летен ден на Балатон, најголемото езеро во Централна и Источна Европа, околу 500 бродови со илјадници членови на екипажот се капеа под жешкото сонце, додека стотици луѓе гледаа од брегот.
Регатата „Сина лента“, која се одржува секоја година во јули за време на полна месечина, е најголемиот настан за едрење во Унгарија. Потоа орди туристи и морнари се тркаат околу езерото долго 79 километри.
Оваа година не е поинаква. Толпата се собра во Балатонфуред, град на северниот брег на езерото Балатон познат по своите бањи, каде започнува и завршува трката. Непосредно пред да тргнат јахтите во 11 часот, трговците и продавачите беа зафатени со подготовка на сладолед и пијалоци за толпата која се „печеше“ на пладневното сонце.
Поради ограничувањата за патување, недостигот на гориво и падот на унгарската форинта, Балатон се здоби со популарност за време на пандемијата со КОВИД-19, што доведе до голем скок на цените.
Сè попрофитабилниот бизнис на езерото Балатон, кое во земјата без излез на море се нарекува Унгарско Море, резултираше со изградба на огромни хотели, вештачки плажи и приватни клубови за едрење.
Сепак, популарноста на езерото, неговата пристапност до побогатите луѓе, плус неконтролираната инфлација во Унгарија, значи дека каснувањата покрај плажата, а да не зборуваме за прифатливо сместување, станаа луксуз за просечниот Унгарец во Балатон. Дури и многу локални жители веќе не можат да си дозволат да живеат таму, а некои се принудени да се иселат.
Регата „Сина лента“ околу езерото Балатон, јули 2019 година.
На железничката станица од другата страна на езерото, во градот Балатонфолдвар, канадско семејство го чека возот. Мајката е врзана за Унгарија и летувала тука пред околу 30 години. Таа го повторува она што многу Унгарци го тврдат: Балатон повеќе не е евтин.
Цените околу езерото скокнаа дури 15 отсто. Цената на храната на плажа, како што е лангустин, пржено тесто кое традиционално се служи со кисела павлака и сирење, на некои места речиси двојно се зголеми. Официјалната стапка на инфлација во Унгарија беше двоцифрена по пандемијата на корона вирусот и сега изнесува 20 отсто, достигнувајќи го врвот од 26 отсто во јануари.
А, ако не сте богати, не ни помислувајте да купите куќа.
„Цените на недвижностите сега стигнаа до најпопуларната туристичка дестинација во земјата - главниот град Будимпешта“, вели агентката за недвижнини во Балатонфуред, Фатима Бекефи.
Додека локалното население опаѓа од 2016 година, многу богати Унгарци во Балатонфуред го купуваат својот втор или трет дом.
Шеталиштето на Балатонфуред, кое порано беше исполнето со традиционални пабови и семејни ресторани, сега е дом на новоизградената органска винарија со стаклени ѕидови, ноќни клубови и познато кафуле со луксузни колачи и сендвичи. Иако овие поексклузивни места отсекогаш имале муштерии, се повеќе од нив се искоренуваат од поскромните.
Туристите во Балатон на брегот на езерото Балатон на фестивалот за риби и вино, 2019 година
„Многу луѓе се оддалечија. Не само поради цените, туку и поради туристичката гужва што дојде во Балатонфуред“, вели Бекефи.
Таа е родена и израсната во Балатонфуред, а пред девет години ја отвори својата компанија „Balaton World of Property“.
„Тоа беше мал град. Но, со оглед на бројот на луѓе што го посетуваат сега, тој веќе го нема истиот карактер. Особено во лето“, вели таа.
Многу граѓани, забележува Бекефи, на крајот се преселиле во околните села.
Со „надуени“ цени на недвижностите и високи стапки на хипотека, младите локални жители се борат да купат недвижен имот во Балатонфуред, а повеќето од нив мора да изнајмуваат.
„Не е ниту лесно, бидејќи има малку имоти за изнајмување, а цените скокнаа“, вели Бекефи.
Многу имоти за изнајмување се наменети за туристи и спаѓаат во категоријата луксуз, со кирии до 400 000 форинти (1 190 американски долари) месечно.
„Еден пар во Балатонфуред не заработува толку“, посочува таа, нагласувајќи дека најбарани се станови за околу половина од таа сума.
Со повлекувањето на локалните жители од пазарот, многу сопственици на куќи ги полагаат своите надежи на странските купувачи. Според агентката за недвижности, ова е залудно.
„Овде доаѓаа странци бидејќи мислеа дека е евтино, но веќе не е така“, вели Фатима Бекефи.
Одозгора, езерото изгледа како тиркизно-сина лента издлабена меѓу големи зелени полиња и шуми, додека од правец на брегот наликува на море, иако е широко само 14 километри на најшироката точка. Северната страна на Балатон е позната по своите планини и лозја, додека јужната, порамна страна е популарна по плитките плажи. Сместени покрај брегот на езерото, има мали села со средновековни цркви и необични традиционални куќи.
Село Чопак
Не е само тоа што локалните жители не можат да купат имот во овој унгарски рај, многумина не можат да стигнат ни до плажата.
Повеќето од плажите Балатон сега се затворени, а влезниците се движат од неколку стотици до 10 илјади форинти. Освежителните пијалаци се продаваат со огромни маржи. Луѓето со нето плата од 240 000 форинти (710 долари) месечно, што е просек за областа според податоците од 2020 година, сметаат дека овие приватни плажи се главно недостапни.
Според Роланд Молнар, претседател на Здружението на обесправени млади во Веспрем, град на само 14 километри од Балатон, многу млади луѓе или луѓе со ниски примања често дури и не стигнуваат до езерото. Според истражувањето од 2016 година, само половина од децата кои растат во близина на езерото Балатон знаат да пливаат. Молнар, кој пораснал во дом за деца, вели дека многу локални деца не би можеле да летуваат на брегот на езерото доколку нема кампови организирани од владата или црквата.
Роланд Морнар
Во последните децении од комунистичката ера, одморот на езерото Балатон беше знак на статус. Најголемото одморалиште на владејачката Унгарска социјалистичка работничка партија беше во градот Алига, делот од езерото најблиску до Будимпешта. Комунистичките премиери Матијас Ракоси и Јанош Кадар, советскиот водач Никита Хрушчов во 1959 година, советскиот космонаут Јуриј Гагарин во 1961 година и кубанскиот претседател Фидел Кастро во 1972 година престојуваа во згради во советски стил кои сè уште се тука.
Овој ексклузивитет е присутен и денес, можеби поостро.
„Повеќе Балатон, помалку Брисел“, напиша долгогодишниот десничарски премиер Виктор Орбан на Фејсбук во 2020 година, додека престојуваше на имот во селото Фелсоорс во сопственост на неговиот зет Иштван Тиборч.
Семејството на Орбан не е единственото. Многу политичари од владејачката партија Фидес и нивните семејства поседуваат имоти во близина на езерото: поранешната министерка за правда Јудит Варга поседува три имоти во селото Балатонхение, додека сегашниот шеф на дипломатијата Петер Сијарто поседува три имоти во градот Балатонедерикс.
Според унгарските медиуми, луѓе блиски до Фидес се вклучени во десетици нови градежни проекти околу езерото, вклучувајќи хотели, јахти клубови и плажи. Меѓу новите случувања е едриличарскиот клуб во Балатонфолдвар, град на јужниот брег, на еден час од Будимпешта.
Пред една од двете плажи во градот има недовршен приватен едриличарски клуб, кој беше поддржан од градоначалникот, исто така член на Фидес. Приватниот едриличарски клуб по завршувањето на работата, би можел целосно да затвори дел од плажата.
Премиерот Виктор Орбан, кој е на власт од 2010 година и сè уште е популарен кај мнозинството Унгарци и неговата партија Фидес, критичарите во земјата и странство ги обвинуваат за корупција и заостанатост на полето на демократијата. Европскиот парламент ја опиша Унгарија во 2022 година како „изборна автократија“.
Многу локални жители се борат против тоа Балатон да стане игралиште за богатите.
„Плажата им припаѓа на капачите“, вели Кароли Херењи, локален жител и поранешен вршител на должноста претседател на левичарскиот Унгарски демократски форум.
Херењи вели дека првичниот план за изградба на помал едриличарски клуб, втор во градот, првпат бил направен во 2003 година, но бил напуштен во 2010 година. Во 2019 година, веднаш по локалните избори, се појавила нова, поамбициозна идеја, да изгради пристаниште за 175 едрилици.
Херењи е претседател на Здружението за насмеан Балатонфолдвар, граѓанска организација која се фокусира на одржување на градот погоден за живеење за локалните жители. Групата неколкупати успешно ја стопираше изградбата на едриличарскиот клуб на суд, со образложение дека нејзините поддржувачи не се консултирале со локалното население, ниту изготвиле план за влијание врз животната средина.
„Ова пристаниште за едрилици нема дозвола или законска основа. Изградено е спротивно на законот“, рече тој, додавајќи дека градската управа бара начини подоцна да го легализира.
Кароли Херењи
Во меѓувреме, нивното здружение бара легални начини за реновирање на плажата со отстранување на двата столба кои беа изградени за потребите на едриличарскиот клуб. Плажата порано привлекуваше 40 000 луѓе годишно, вели Херењи.
Моментално е бесплатно, а во жешкото јулско попладне овде се собираат неколку десетици луѓе.
„Генерално, има помалку луѓе. Не само поради едриличарскиот клуб, туку затоа што луѓето останаа без пари. Особено кога инфлацијата на храната е околу 35-40 проценти, луѓето не можат да си ја дозволат“, вели Херењи.
Херени, исто така, истакнува дека со слободниот пристап до плажата, градот изгубил околу четири милиони форинти потенцијален приход од влезници. Влезот порано изнесуваше околу три американски долари по лице, што е прифатливо за просечниот Унгарец.
Што се однесува до недовршениот едриличарски клуб, ако треба да го урнат, само ќе го преселат во Чопак, место на брегот на езерото каде што се гради уште едно пристаниште и покрај противењето на мештаните. Ова се тврдењата на неименуван извор близок до Фидес.
Локалните жители на Балатон се исто така загрижени за влијанието што новите имоти може да го имаат врз животната средина. Изградбата на пристаништето би имала еколошки последици за целото езеро, вели Херени. Експертите долго време предупредуваат за загадувањето кое може да има негативни ефекти врз флората и фауната на езерото, кое е дом на безброј загрозени видови, како и за опасностите од вештачко одржување на високо ниво на вода, што може да го зголеми ризикот од поплави.
„Езерото Балатон е на вентилатор“, вели лимнологот и конзерватор Андрас Злински за Радио Слободна Европа.
Едрилици на езерото Балатон
Андреа Тароне Гиармати, локална жителка и сопственичка на стан и Лорант Чомаи, основач на ново кафуле во Ловас, село во близина на Балатонфуред, и двајцата членови на локалната невладина организација за заштита на животната средина, „Коалиција за големи езера“, негодуваат за нелегалната нова градба.
„Водата е бубрегот на овој регион. Тие не се загрижени само за ефектите од новите градежни зафати, туку и за зголемениот сообраќај во околината. Некои луѓе кои се преселиле овде сега возат 250 километри на ден за да работат во главниот град или други големи градови“, рече Чомаи.
Според Чомаи и Гиармати, актуелната влада ги занемарила еколошките прашања.
„Тие ја одземаат можноста да разговараат за еколошки прашања. И во Карпатскиот басен, тие овозможија да се украдат неговите природни ресурси и богатства“, додава Чомаи.
Со „Коалицијата за големи езера“, тие се стремат да го едуцираат локалното население, како и туристите и компаниите, за влијанијата на овие структури врз животната средина.
„Ограничувањата требаше да бидат разгледани пред 20 години. Бараме градежните фирми да запрат, да размислат повторно, да ги пресметаат ефектите врз животната средина и потоа да ги земат предвид тие пресметки“, вели Гиармати.
Засега, толпата сè уште се собира во Балатонфуред на регатата за едрење.
Во 2022 година, градот имаше 13 000 жители и беше петта најпопуларна туристичка дестинација во Унгарија, со речиси 100 000 туристички ноќевања годишно. Сепак, се забележува дека високите цени ги бркаат туристите. Летово туризмот околу езерото е намален за 40 отсто, објавија унгарските медиуми.
Како сопственичка на стан за изнајмување, Тароне Гиармати вели дека оваа година нејзините соби се резервирани само до средината на август. Таа истакнува дека лани сите станови и биле резервирани за цело лето до јуни.
„За кого се изградени овие огромни хотели“?, прашува таа.
Унгарците кои имаат доволно пари за трошење веќе купиле недвижен имот овде, тврди таа, или ќе заминат во странство, додека помалку богатите, поради дивата инфлација, немаат пари за скапи одмори.
Ако балонот на Балатон навистина пукне, сопствениците на локалните бизниси се загрижени дека, исто како и со надуените цени и пренатрупаноста, тие најмногу ќе треба да се справат со економските последици и да бидат оставени да го подигнат застојот.