Не ни треба Закон за медиуми, туку саморегулација. Треба сопствениците на медиумите, уредниците и новинарите да ја преземат одговорноста за почитување и унапредување на професионалните стандарди и етика, вели претседателот на Здружението на новинари на Македонија Насер Селмани во неделното интервју на Радио Сободна Европа.
Господине Селмани, се почести се забелешките во јавноста дека состојбата во новинарството никогаш не била полоша. Можете ли денеска со гордост да кажете дека сте новинар?
Да, јас никогаш не сум се срамел за себе да речам дека сум новинар, но состојбата со медиумите во Македонија е сериозна. Македонија во сите извештаи на невладини организации што се занимаваат со работата на медиумите се дефинира како земја со делумна слобода на медиумите. Сите овие проблеми, лошиот имиџ што е создаден за новинарите и медиумите во Македонија поттекнува од тоа, зашто новинарите и медиумите во Македонија не се слободни.
Ако сега се лоши времиња, кога биле добрите времиња?
Никогаш. Тоа е заблудата што се шири во Македонија. Медиумите во Македонија секогаш биле под политичко влијание. Некои од медиумите дури и се формирани од политички актери. Ако медиумите се формирани да послужат на политичките интереси на една или друга политичка партија на власт или во опозиција, тогаш се девалвира улогата на медиумот. Практично ние во Македонија глумиме медиуми, глумиме демократија, затоа што сопствениците на медиумите коишто имаат проблеми со законот, функционираат надвор од законот, тие медиуми не можат да бидат коректор на власта, тие медиуми може да бидат само слуги на власта. Новинарите се доведуваат во ситуација да се наоѓаат меѓу два огна, политичкиот притисок на власта и притисокот од внатре, од сопственикот и од уредниците, коишто, во македонски услови, се само продолжена рака на економските интереси на газдата, а некои од нив и директно се поврзани со политички интереси. Во вакви услови вие не можете да расипете, тоа е расипано на почеток. Јас тврдам дека најголемите медиуми во Македонија имаат проблеми со сопственоста. Советот за радиодифузија 5 години не може да спроведе закон. Вие имате ситуација кога сопственик на медиум е пратеник, што е санкционирано со закон. Што треба Советот за радиодифузија да направи, уште да тактизира?!
Кога дојдовте на функцијата претседател на ЗНМ пред една година најавивте ќе започнете дијалог со сите инволвирани страни – сопствениците на медиумите, новинарите и владата. Досега видовме дебата меѓу владата и новинарите. Каде се сопствениците во оваа слика?
Мислам дека сопствениците треба да ја напуштат логиката на лобирање за нивните интереси под маса. Медиумите во Македонија служат за пропаганда, а не за информирање и тоа е полесен начин за вие да дојдете до пари. Ако вие сте професионален медиум, вие треба да вработите професионалци, вие треба да произведувате сериозна програма за сериозно да се наметнете на пазарот на реклами. Овде вие не морате тоа да го направите. Најлесно, ќе се договорите со владата, уредувачката политика ќе ја усмерите кон поддршка на владата и сте ја завршиле работата, не мора да имате ни гледаност, ни читаност, ни кредибилитет, ништо.
Кога сме кај дијалогот со владата, гледаме дека има средби, се разговара за проблемите, но кога може да се видат конкретни мерки и конкретни резултати од таквиот дијалог?
Ние очекуваме, до почетокот на јануари, владата да излезе со јасен став за декриминализацијата, да почне одма постапката за измени и дополнување на Кривичниот законик и изготвување на посебен Закон за клевета и навреда. Ако тоа не се случи, ние сериозно ќе го преиспитаме наше понатамошно учество во дијалогот.
Пред две недели Јавниот обвинител се изјасни против декриминализација на клеветата. Велите дека ќе размислите за вашето учество во дијалогот доколку по јануари владата не каже конкретен став. Што ќе се случи ако владата е против декриминализацијата?
Тоа прашање е влезено во Извештајот за напредокот на Македонија во 2011 година. Тоа прашање беше начнато и во претходниот извештај. Бројките што ние ги имаме како тужби против новинари во Македонија се екстремно високи. Сите колеги надвор од Македонија се чудат како е можно во една таква мала земја како што е Македонија да има околу 170 тужби против новинари. Само за споредба, во цела Британија има само седум. Навистина ќе мора да ни објаснат зошто се против тоа и да ги видиме нивните аргументи. Ако сериозно сакаат да го тераме овој процес заедно, тогаш мислам дека тоа е предусловот без кој ние не би можеле да продолжиме понатаму, зашто дијалогот би се свел на дијалог заради дијалог, а ние не сакаме така.
Која конкретна мерка планирате да ја преземете, доколку тие останат на ставот кој Шврговски го промовираше, дека тие се дефинитивно против декриминализација?
Јас не мислам дека ставот на Јавниот обвинител е став на владата, јас имам поинакви информации, но нема да зборувам за тоа додека тие јавно не излезат и не го кажат ставот. А што ќе правиме? Ќе се преиспитаме како новинари, ќе ги повикаме колегите да видиме која е опцијата што ни преостанува, зашто лесно е да донесете некоја одлука, но мора да имате резервна варијанта или план Б како понатаму, ако ги напуштате разговорите.
Дел од колегите обвинуваат дека водењето дијалог со владата е само алиби за пред ЕУ. Дали се чувствувате изиграни?
Не, не можам да се согласам со тоа. Пред една година, каде и да присуствував на дебати за новинарството и за медиумите, се вртеше како на стар грамофон истата реторика – состојбата во медиумите во Македонија е лоша затоа што новинарите се непрофесионални, дека се неуки, дека не се добро информирани, дека се поткупени, корумпирани... Не дека нема такви, но никој не сакаше да зборува за одговорноста на сопствениците и на владата. Ние со овој договор јасно покажавме каде е клучот на решението, кој е тој што носи одлуки, кој е одговорен за оваа состојба. Некој можеби така сака да гледа, дека им даваме алиби, но некој гледа и поинаку, дека на точно место ги адресираме проблемите таму каде што треба, а тоа е владата. Таа е обврзана да обезбеди почитување на законите и да обезбеди во Македонија да се почитува слободата на изразување. Ако таа не сака тоа да го направи, тогаш нејзина е одговорноста, не е наша. Наше е како здружение да ги соочиме со проблемите, а тие како ќе се однесуваат, тоа е веќе прашање на политичка одговорност. Кај луѓето, за жал има основно непознавање на работите. Мене ми се поставуваат прашањата како ЗНМ да треба да ги решава сите проблеми на медиумите. Нашата улога е да ги идентификуваме проблемите, да ги адресираме и да ги повикаме тие што се одговорни тоа да го направат. Ако тоа не го прават, тоа е нивна одговорност. Ние не сме политичка партија.
И тука завршува улогата на ЗНМ?
Тука, и да врши притисок. На некој начин, зарем не мислите дека овој дијалог не е притисок за да ја принудиме владата да постапува по нашите барања?! А, кој е другиот начин на притисок?! Ако некој мисли дека има други форми нека го покаже тоа. Ние како здружение го работиме ова. Нека излезат на виделина и други, со други идеи и нека ни покажат дека може и поинаку и ние ќе ги поддржиме и нив.
По информациите дека владата готви Закон за медиуми најавивте работна група што ќе ја разгледа евентуалната потреба од нов Закон за медиуми. Се вели, ако нешто не сакаш да се реши, формирај комисија. Како е во овој случај?
Во овој случај е малку поинаку. По таа несреќна презентација на концептот на министерот за транспорт и врски, ние имавме серизони дискусии со претставници на владата и инсистиравме таа иницијатива да биде под покровителство на работната група. Министерот за транспорт и врски, да дојде на работната група и да ја објасни потребата за таков закон и работната група тука да одлучи дали има таква потреба или нема таква потреба, кои се аргументите. Не може да се заобиколи работната група и тоа е така. Владата се согласи таа иницијатива на министерот за транспорт и врски да оди преку работната група составена од владата и Здружението на новинарите. Ние инсистираме тоа прашање, прашањето за потребата од носење на Закон за медиуми да се одложи, зашто додека работиме на декриминализицијата, ние не можеме на сите фронтови да работиме. Да оставиме простор да ги решаваме прашањата едно по едно, зашто на некој начин се чувствуваме под притисок. Ние како здружение немаме толкави капацитети да работиме на повеќе прашања, нашите капацитети се ограничени.
Доколку во тие три-четири месеци одложување, сепак се донесе Законот за медиуми...
Не може да се донесе, зашто ако постои таа работна група, таа ќе треба да донесе одлука. Ние сме таму, како ќе го донесат? Тие можат без нас да го донесат, но ние во тој случај не би биле дел од тој процес.
Сме виделе примери каде што преку ноќ се носат закони, влегуваат во Собрание и брзо се изгласуваат. Што доколку се донесе нов Закон за медиуми во кој не се вклучени новинарите? Што ќе преземе здружението?
Знаете како, јас не би сакал да верувам во таква варијанта, зашто тоа би било многу лошо, би звучело лошо за сите нас, не само за новинарите, туку последиците од таквата одлука пред се ќе ги сноси постојната владејачка гарнитура. Јас мислам дека кај нив веќе е созреана свеста дека такви еднострани одлуки не можат да поминат. Не можам со сигурност да тврдам дека тоа не можат да го направат, но мислам дека последиците ќе бида страшни, затоа што многу негативно ќе се одразат тие состојби врз процесот на евроинтеграции.
Околу носењето на овој закон се шпекулира неколку месеци. Од кога знаете дека се подготвува Закон за медиуми?
Идејата за носење Закон за медиуми е стара повеќе години. Вие се сеќавате дека владата на Љубчо Георгиевски се обиде да протурка таков закон. За идејата за носење Закон за медиуми првпат бев прашан од претставници на Министерството за транспорт и врски веднаш по мојот избор пред една година. Мојот став беше дека не ни треба таков закон, туку ни треба саморегулација, процес во кој сопствениците на медиумите, уредниците и новинарите ќе ја преземат одговорноста за почитување и унапредување на професионалните стандарди и етика и јас се уште инсистирам на тоа. Не случајно ние цело време работевме на таа саморегулација, зашто знаевме дека ако сами не се регулираме ќе не регулира некој друг и тоа е нормален процес. Ова што сега не се почитуваат стандардите во нашите медиуми е аргумент плус за владата да наметне таков закон. Верувајте дека владините преставници, имаме и такви инфомации, дека сите тие „неодговорни“ текстови коишто се објавуваат во нашите медиуми се принтаат и се праќаат во странските амбасади. Тие се запрепастени од неодговорниот однос на некои новинари. Јас мислам дека тие работат и во тој правец да ја убедат меѓународната заедница дека во Македонија, поради ниското ниво на свест кај сопствениците, новинарите и уредниците, не може да профункционира саморегулација. Мислам дека е ургентна потребата сопствeниците да го поддржат овој процес и веќе на почетокот на наредната година да почнеме да се консултираме за основање на Прес-совет, што ќе се грижи за почитување на професионалните стандарди. Ако не успееме тоа да го направиме, тогаш на некој начин ќе имаме аргумент минус да се одбраниме од таков притисок за носење Закон за медиуми.
Да, јас никогаш не сум се срамел за себе да речам дека сум новинар, но состојбата со медиумите во Македонија е сериозна. Македонија во сите извештаи на невладини организации што се занимаваат со работата на медиумите се дефинира како земја со делумна слобода на медиумите. Сите овие проблеми, лошиот имиџ што е создаден за новинарите и медиумите во Македонија поттекнува од тоа, зашто новинарите и медиумите во Македонија не се слободни.
Ако сега се лоши времиња, кога биле добрите времиња?
Никогаш. Тоа е заблудата што се шири во Македонија. Медиумите во Македонија секогаш биле под политичко влијание. Некои од медиумите дури и се формирани од политички актери. Ако медиумите се формирани да послужат на политичките интереси на една или друга политичка партија на власт или во опозиција, тогаш се девалвира улогата на медиумот. Практично ние во Македонија глумиме медиуми, глумиме демократија, затоа што сопствениците на медиумите коишто имаат проблеми со законот, функционираат надвор од законот, тие медиуми не можат да бидат коректор на власта, тие медиуми може да бидат само слуги на власта. Новинарите се доведуваат во ситуација да се наоѓаат меѓу два огна, политичкиот притисок на власта и притисокот од внатре, од сопственикот и од уредниците, коишто, во македонски услови, се само продолжена рака на економските интереси на газдата, а некои од нив и директно се поврзани со политички интереси. Во вакви услови вие не можете да расипете, тоа е расипано на почеток. Јас тврдам дека најголемите медиуми во Македонија имаат проблеми со сопственоста. Советот за радиодифузија 5 години не може да спроведе закон. Вие имате ситуација кога сопственик на медиум е пратеник, што е санкционирано со закон. Што треба Советот за радиодифузија да направи, уште да тактизира?!
Кога дојдовте на функцијата претседател на ЗНМ пред една година најавивте ќе започнете дијалог со сите инволвирани страни – сопствениците на медиумите, новинарите и владата. Досега видовме дебата меѓу владата и новинарите. Каде се сопствениците во оваа слика?
Мислам дека сопствениците треба да ја напуштат логиката на лобирање за нивните интереси под маса. Медиумите во Македонија служат за пропаганда, а не за информирање и тоа е полесен начин за вие да дојдете до пари. Ако вие сте професионален медиум, вие треба да вработите професионалци, вие треба да произведувате сериозна програма за сериозно да се наметнете на пазарот на реклами. Овде вие не морате тоа да го направите. Најлесно, ќе се договорите со владата, уредувачката политика ќе ја усмерите кон поддршка на владата и сте ја завршиле работата, не мора да имате ни гледаност, ни читаност, ни кредибилитет, ништо.
Кога сме кај дијалогот со владата, гледаме дека има средби, се разговара за проблемите, но кога може да се видат конкретни мерки и конкретни резултати од таквиот дијалог?
Ние очекуваме, до почетокот на јануари, владата да излезе со јасен став за декриминализацијата, да почне одма постапката за измени и дополнување на Кривичниот законик и изготвување на посебен Закон за клевета и навреда. Ако тоа не се случи, ние сериозно ќе го преиспитаме наше понатамошно учество во дијалогот.
Пред две недели Јавниот обвинител се изјасни против декриминализација на клеветата. Велите дека ќе размислите за вашето учество во дијалогот доколку по јануари владата не каже конкретен став. Што ќе се случи ако владата е против декриминализацијата?
Тоа прашање е влезено во Извештајот за напредокот на Македонија во 2011 година. Тоа прашање беше начнато и во претходниот извештај. Бројките што ние ги имаме како тужби против новинари во Македонија се екстремно високи. Сите колеги надвор од Македонија се чудат како е можно во една таква мала земја како што е Македонија да има околу 170 тужби против новинари. Само за споредба, во цела Британија има само седум. Навистина ќе мора да ни објаснат зошто се против тоа и да ги видиме нивните аргументи. Ако сериозно сакаат да го тераме овој процес заедно, тогаш мислам дека тоа е предусловот без кој ние не би можеле да продолжиме понатаму, зашто дијалогот би се свел на дијалог заради дијалог, а ние не сакаме така.
Која конкретна мерка планирате да ја преземете, доколку тие останат на ставот кој Шврговски го промовираше, дека тие се дефинитивно против декриминализација?
Јас не мислам дека ставот на Јавниот обвинител е став на владата, јас имам поинакви информации, но нема да зборувам за тоа додека тие јавно не излезат и не го кажат ставот. А што ќе правиме? Ќе се преиспитаме како новинари, ќе ги повикаме колегите да видиме која е опцијата што ни преостанува, зашто лесно е да донесете некоја одлука, но мора да имате резервна варијанта или план Б како понатаму, ако ги напуштате разговорите.
Дел од колегите обвинуваат дека водењето дијалог со владата е само алиби за пред ЕУ. Дали се чувствувате изиграни?
Не, не можам да се согласам со тоа. Пред една година, каде и да присуствував на дебати за новинарството и за медиумите, се вртеше како на стар грамофон истата реторика – состојбата во медиумите во Македонија е лоша затоа што новинарите се непрофесионални, дека се неуки, дека не се добро информирани, дека се поткупени, корумпирани... Не дека нема такви, но никој не сакаше да зборува за одговорноста на сопствениците и на владата. Ние со овој договор јасно покажавме каде е клучот на решението, кој е тој што носи одлуки, кој е одговорен за оваа состојба. Некој можеби така сака да гледа, дека им даваме алиби, но некој гледа и поинаку, дека на точно место ги адресираме проблемите таму каде што треба, а тоа е владата. Таа е обврзана да обезбеди почитување на законите и да обезбеди во Македонија да се почитува слободата на изразување. Ако таа не сака тоа да го направи, тогаш нејзина е одговорноста, не е наша. Наше е како здружение да ги соочиме со проблемите, а тие како ќе се однесуваат, тоа е веќе прашање на политичка одговорност. Кај луѓето, за жал има основно непознавање на работите. Мене ми се поставуваат прашањата како ЗНМ да треба да ги решава сите проблеми на медиумите. Нашата улога е да ги идентификуваме проблемите, да ги адресираме и да ги повикаме тие што се одговорни тоа да го направат. Ако тоа не го прават, тоа е нивна одговорност. Ние не сме политичка партија.
И тука завршува улогата на ЗНМ?
Тука, и да врши притисок. На некој начин, зарем не мислите дека овој дијалог не е притисок за да ја принудиме владата да постапува по нашите барања?! А, кој е другиот начин на притисок?! Ако некој мисли дека има други форми нека го покаже тоа. Ние како здружение го работиме ова. Нека излезат на виделина и други, со други идеи и нека ни покажат дека може и поинаку и ние ќе ги поддржиме и нив.
По информациите дека владата готви Закон за медиуми најавивте работна група што ќе ја разгледа евентуалната потреба од нов Закон за медиуми. Се вели, ако нешто не сакаш да се реши, формирај комисија. Како е во овој случај?
Во овој случај е малку поинаку. По таа несреќна презентација на концептот на министерот за транспорт и врски, ние имавме серизони дискусии со претставници на владата и инсистиравме таа иницијатива да биде под покровителство на работната група. Министерот за транспорт и врски, да дојде на работната група и да ја објасни потребата за таков закон и работната група тука да одлучи дали има таква потреба или нема таква потреба, кои се аргументите. Не може да се заобиколи работната група и тоа е така. Владата се согласи таа иницијатива на министерот за транспорт и врски да оди преку работната група составена од владата и Здружението на новинарите. Ние инсистираме тоа прашање, прашањето за потребата од носење на Закон за медиуми да се одложи, зашто додека работиме на декриминализицијата, ние не можеме на сите фронтови да работиме. Да оставиме простор да ги решаваме прашањата едно по едно, зашто на некој начин се чувствуваме под притисок. Ние како здружение немаме толкави капацитети да работиме на повеќе прашања, нашите капацитети се ограничени.
Доколку во тие три-четири месеци одложување, сепак се донесе Законот за медиуми...
Не може да се донесе, зашто ако постои таа работна група, таа ќе треба да донесе одлука. Ние сме таму, како ќе го донесат? Тие можат без нас да го донесат, но ние во тој случај не би биле дел од тој процес.
Сме виделе примери каде што преку ноќ се носат закони, влегуваат во Собрание и брзо се изгласуваат. Што доколку се донесе нов Закон за медиуми во кој не се вклучени новинарите? Што ќе преземе здружението?
Знаете како, јас не би сакал да верувам во таква варијанта, зашто тоа би било многу лошо, би звучело лошо за сите нас, не само за новинарите, туку последиците од таквата одлука пред се ќе ги сноси постојната владејачка гарнитура. Јас мислам дека кај нив веќе е созреана свеста дека такви еднострани одлуки не можат да поминат. Не можам со сигурност да тврдам дека тоа не можат да го направат, но мислам дека последиците ќе бида страшни, затоа што многу негативно ќе се одразат тие состојби врз процесот на евроинтеграции.
Околу носењето на овој закон се шпекулира неколку месеци. Од кога знаете дека се подготвува Закон за медиуми?
Идејата за носење Закон за медиуми е стара повеќе години. Вие се сеќавате дека владата на Љубчо Георгиевски се обиде да протурка таков закон. За идејата за носење Закон за медиуми првпат бев прашан од претставници на Министерството за транспорт и врски веднаш по мојот избор пред една година. Мојот став беше дека не ни треба таков закон, туку ни треба саморегулација, процес во кој сопствениците на медиумите, уредниците и новинарите ќе ја преземат одговорноста за почитување и унапредување на професионалните стандарди и етика и јас се уште инсистирам на тоа. Не случајно ние цело време работевме на таа саморегулација, зашто знаевме дека ако сами не се регулираме ќе не регулира некој друг и тоа е нормален процес. Ова што сега не се почитуваат стандардите во нашите медиуми е аргумент плус за владата да наметне таков закон. Верувајте дека владините преставници, имаме и такви инфомации, дека сите тие „неодговорни“ текстови коишто се објавуваат во нашите медиуми се принтаат и се праќаат во странските амбасади. Тие се запрепастени од неодговорниот однос на некои новинари. Јас мислам дека тие работат и во тој правец да ја убедат меѓународната заедница дека во Македонија, поради ниското ниво на свест кај сопствениците, новинарите и уредниците, не може да профункционира саморегулација. Мислам дека е ургентна потребата сопствeниците да го поддржат овој процес и веќе на почетокот на наредната година да почнеме да се консултираме за основање на Прес-совет, што ќе се грижи за почитување на професионалните стандарди. Ако не успееме тоа да го направиме, тогаш на некој начин ќе имаме аргумент минус да се одбраниме од таков притисок за носење Закон за медиуми.