Песната „Нека биде запишано“ на Иван Антоновски сe истакнува по неговиот оригинален пристап на толкување на веќе познатата и надалеку обработувана тема, автобиографскиот носечки столб. Автентична по епското препуштање во минатото/ меморијата на народот, тој говори за една новоконструирана историја во која се проткајува духот на Анте, роднокрајниот амбиент, а паузите во текстот прават ентрописко пробивање, па книжевниот шум дополнително ја засилува емоцијата на присутност и на она што го имало, но веќе е исчезнато. Со прифатлив, колоквијален говор тој ја доближува комуникацијата со претците, тежината на оттуѓувањето, на заминувањето, проникнува во сагата на нашиот народ и алармира за можната судбина. Тој е толкувач и предвесник во оваа песна, неговиот наратив кореспондира со актуелниот момент, асоцира на херојски акт што сака да забележи универзален чин на посветеност. Колективната меморија на македонскиот народ е збогатена со антологиска песна која е своевиден темел на нашата борба за опстанок овде и во светот.
Ова, меѓу другото, ќе биде запишано во образложението на жирито со кое македонскиот поет Иван Антоновски, за неговата необјавена песна „Нека биде запишано“, во конкуренција од 120 пристигнати дела, се прогласува за лауреат на четвртиот меѓународен конкурс за поезија „Антево слово", распишан од Интернационалната поетска манифестација „Анџело Ла Векија“ во соработка со здружението за развој на култура и заштита на културно наследство „Контекст - Струмица“.
Инаку, Роден во Скопје 1990 година, Антоновски дипломирал на Катедрата за македонска и јужнословенски книжевности на Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ како првенец на генерацијата. Автор е на неколку поетски книги, како и на едно прозно дело. Застапен е во повеќе домашни и меѓународни поетски антологии и зборници, а делови од неговото поетско творештво се препеани и публикувани и на десетина странски јазици.
Тој е добитник и на наградата „Тодор Чаловски“, што ја доделува Здружението за литература, култура и уметност „Галикул“.
НЕКА БИДЕ ЗАПИШАНО
Чекорам по патот по кој одамна
не чекорел ни поп, ни оџа
– одам на гробиштата
во селото на дедо ми.
Не носам цвеќе и свеќи
– има закон со кој е забрането
да им се оддава почит на предците.
Носам само хартија и пенкало
за да ги препишам епитафите
вдлабени во надгробните плочи,
пред да бидат прогласени за ненапишани.
За напишаното да им го оставам
на моите неродени внуци
– да го знаат ако некогаш
таму, врз коските на прадедовците,
некој изгради нова престолнина,
за која ќе се вели дека е
постара од нашите презимиња.
Гледам како безброј авиони
прелетуваат над гробишта
обраснати во трње.
Одамна овде не прелетало јато птици.
Ниту гаврани, ниту ластовички
кои заминуваат кон југ.
Одам од една до друга
искршена камена плоча.
Ги нема имињата, ги нема епитафите...
Некој се обидел да ги избрише
имињата и родословите
на небезимените јунаци.
Останале неразбирливи вдлабнатини
– лузни врз камењата од кои
е изградена куќата во која
е вдомено нашето постоење.
Сепак, врз камените плочи
има нешто – останало
да биде неизбришливо.
Го препишувам.
На истиот лист хартија
ги запишувам и имињата и годините
кои веќе ги нема на плочите.
Ги знам од учебниците по историја
од кои никогаш не сме учеле.
Нека биде запишано...
Можеби ќе го прочитаат
моите неродени внуци,
пред да се качат во некој од авионите
кои прелетуваат над селото на дедо ми.
Гари, јуни 2018 година
Антоновски, за песната „Нека биде запишано“, Вие сте добитник на годинешната награда „Антево слово“. Од каде потребата кај вас да се пишува, да се пее за „релацијата помеѓу нас и предците, но и помеѓу помладите генерации“ како што ќе биде забележано?
- На релациите меѓу современиците, предците и потомците се исцртани отсечките со коишто е оформен триаголникот на постоењето. Нема да кажам нешто ново, ама ќе потсетам дека потребата на човековото творечко и мисловно Јас да е внатре, во овој триаголник и да се занимава со геометријата на суштествувањето е дамнешна. Но, димензиите и формите за коишто се интересира геометријата на суштествувањето, како и оние во коишто се изразува творечкото и мисловно Јас се различни во различните хронотопи. Обусловени од она што го опкружува... Во времето што го живееме и преживуваме има многу причини творечкото и мисловно Јас одново да влезе во триаголникот на постоењето. Со отворени очи погледнете околу себе, погледнете и зад себе и во хоризонтите што ги здогледувате пред вас, а со затворени очи погледнете во себе –ќе препознаете и почувствувате дел од причините... Ќе ја почувствуваме и силината со коишто се поврзани отсечките на времињата...
Каква историја ни се „сервира“ нам во времево во кое живееме? Колку сево ова, како и кај Анте Поповски, треба силно да ги разбуди во нас јанѕите за македонската судбина?
- Човештвото веќе има сфатено дека најголемите историски вистини се во тишината на покојните предци. Но, кога ехото на современите расправии станува толку гласно што сака да ја понижи таа тишина, вознемирува... Особено кога повикувајќи се на дневни и минливи потреби, а во име на иднината, со вештачка гласност, обезвреднувачки и банално се водат расправии за суштински теми. Или расправии во коишто суштината се заменува со фантазмагорија. Во некои од таквите моменти, историјата како пресуда на потомците за предците, постанува и неправедна пресуда изречена на сѐ уште неродените, дури тие немаат можност за приговор.
Со години, всушност, не се „сервира“ историја, туку бучна фантазмагорична сегашност со расправии коишто имаат такво гласно ехо.. Дотолку што и тоа ехо веќе ни е составен дел од историјата, па затоа одново и одново се чувствуваат јанѕите. Затоа ни се чини дека историјата се повторува, но тоа и опоменува, бидејќи како што на човештвото му е јасно уште од пред повеќе од еден век, она што се повторува во историјата, веќе не е историја, туку постанува социологија – константа на општеството. Се наметнува прашањето до кога таквата константа ќе може да опстои во општеството, но и до кога општеството ќе може да опстои со таква константа.
Вашето прашање ме тера на размисли за две често користени фрази. Едната е онаа дека историјата ја пишуваат победниците – одамна е излитена, но сѐ уште е цитатно присутна во нашава современост. Ама, кои се победниците во XXI век?! Дали денес, терминот „победници“, вештачки, синонимно е заменет со митологизираниот помоќен и посилен Друг?! Втората фраза пак, исто толку излитена, е онаа дека иднината е поважна од минатото. Но каде е тука сегашноста?! Дали со честото повторување на оваа фраза, замајувачки, некогаш, човекот се оправдува за изгубената сегашност? А нели идната е рефлексија на сегашноста?!
Во контекст на сето ова, не можам, а да не подразмислам и за нашата поговорка: „Наведната глава, сабја не ја сече.“ Во фолклорот и традицијата, ништо не е случајно... Но, со наведната глава, ниту се создава, ниту се пишува историја.
Ама, сепак... онаа тишина во којашто се најголемите историски вистини, секогаш продолжува да постои...
Дали „Нека биде запишано“ е дел од вашиот нов циклус песни во кој се фокусирате токму на дијалогот со нашите предци, на вашите сознанија за нашата опстојба такви какви што сме, нашиот идентитет и посебност во времето и просторот?
- Почетокот на дијалогот на моето поетско Јас со предците и потомците, ми се чини дека датира од поодамна, пред објавувањето на „Крикови од неископан гроб“. Порано или подоцна – секое творечко Јас влегува во дијалог со нив, во творечката потрага и по себеси... Но, откако ќе започне, тој дијалог е постојан и трае, иако никогаш не е извесно дека води кон некаков непоетски „заклучок“. Затоа што поезијата не бара и не дава единствени, финалистички заклучоци. Со дел од напишаното и запишаното од мене во изминатите неколку години е остварен дел од натамошниот тек на ваквиот дијалог. Како што напоменав и пред неколку дена, „Нека биде запишано“ е настаната во потрага по знаците од нашето неодгатливо, свето непрочитано писмо за коешто пееше Анте Поповски: „Длабел некој низ мракот на времето знаци со камен врз каменот и сега целата татковина е некое неодгатливо писмо.“ Во оваа потрага се настанати повеќе песни од мојата нова, сѐ уште необјавена поетска книга. Но, сепак, мислам дека голем дел од оваа книга е настанат и во дијалог со себеси, а и потрагата по знаците од нашето неодгатливо писмо е и потрага по себеси.... Впрочем, секој дијалог на поетското Јас, започнува или завршува со дијалог со себеси, па дури и тогаш кога поезијата се доживува како бегство од себеси и од сопствената сенка... Иако тоа најчесто е невидливо и неспознајно за реципиентот – оној во којшто веќе напишаната песна, одново се создава.
Што друго испишуваат вашата мисла и перо? Каков е планот за нивното публикување и комуникација со читателската публика?
- Поезија, есеи, проза за деца, анализи и интерпретации, теориски текстови... Но, не сѐ што ќе се напише, треба и да се објави... Барем не веднаш. На некои книжевни текстови, неопходно е да им се навратиме и по повеќе пати и да се соочиме со себеси – без конкавни и конвексни огледала. Хиперодукциската книжевна стварност уште еднаш ни укажува колку е важна и неопходна авторската самокритичност. Кога станува збор за поезијата, најпрво треба да се напише песна, а потоа книга – не обратно...Објавеното постанува дел од библиографијата на нашиот хронотоп, којашто еден ден, порано или подоцна, нема да може да биде селективна или селектирана, ами само целосна. Како што често знае да каже еден од моите професори на Филолошкиот факултет: „Книгите не горат.“
Чинам дека за објава се подготвени поетската книга којашто веќе ја споменав и една прозна книга за деца. Следната година, се надевам дека ќе биде објавена и книга за есеистичкото творештво на Горан Стефановски, со осврт кон идентитетските прашања и дилеми во есеите – ова беше и тема на мојот магистерски труд. Од она што го работам во овој период, очекувам да произлезе и книга „Непознатиот Конески“, ама објавата најверојатно ќе следи понатаму, не годинава. Неколкумина добри познавачи на книжевноста, ме прекорија што оваа книга не би била објавена годинава, кога се одбележуваат 100 години од раѓањето на Конески. Но, за сѐ, па и за објавувањето книга, мислам дека поважна е причината од поводот. На тоа нѐ учи и вистинската историја – ако се има причина, поводи може да има многу...
Сепак, пред сѐ да сме живи и здрави.... Изминатата година, уште еднаш сфативме дека тоа е и предуслов она што го носиме во себе да не остане незапишано...
Очекувате ли дека со нив, ако ништо друго, ќе ги кажете гласно и јасно сопствените размисли за ваквата реалност и времето-невреме во кое живееме?
- Сето творештво е и еден збир размисли и своевидно критичко соочување со реалноста, барем со онаа што ја перципира и препознава творечкото Јас... Ако не очекуваме дека со напишаното нешто ќе кажеме, не би го објавувале. Та нели комуникацијата меѓу адресантот и адресатот е она што му дава смисла на објавувањето на кој и да е книжевен текст? Но, колку кажаното ќе биде доживеано како јасно и гласно зависи и од рецепцијата на оној во којшто книжевниот текст одново се создава.
Конечно, може ли поезијата, литературата, творештвото ... да бидат оние чинители што можат да ги демистифицираат заблудите на политичките елити кои станаа еден вид „господари“ на нашата обичност, нашето парче небо?
- Искрено мислам дека поради насобраното историско искуство, за жал, таквите мистификации и заблуди, човештвото веќе ги перципира и доживува како нормален составен дел на стварноста. Поезијата и воопшто уметноста, секогаш е на другата страна од таквите мистификации и заблуди, освен кога од некнижевни и воопшто неуметнички побуди не се стави во улога на пропагатор на мистификациите и заблудите – историјата помни дека тоа, за жал, не еднаш се има случено...и тогаш веќе се отвора прашањето дали и тоа е книжевност, уметност...
Неодамна, навраќајќи се на некои од песните на Адам Загајевски, меѓу кои и антологиската „Мајмуни“, се присетив и на еден негов став којшто го искажа на Струшките вечери на поезијата во 2018 година, образложувајќи зошто мисли дека поезијата е само за мали групи луѓе: „Единствената утеха е што овие мали групи го пренесуваат искуството од прочитаното. Се работи за писатели, новинари, професори, па таквото пренесување е доста нормално во општеството. На повозвишените работи им треба подолго време за да се пренесат.“
Во целост го споделувам истиот став. Останува надежта дека иако на повозвишените работи им треба подолго време за да се пренесат, сепак, пренесувањето, еден ден ќе се случи, иако како што вели една мисла на Махмуд Дарвиш, којашто ја цитирав и во еден текст, објавен по повод Светскиот ден на поезијата: „...поезијата не може да го смени светот, но може да разнесе кандилца низ мракот.“ Ама тоа ни е и повеќе од потребно – да се разнесат кандилца низ мракот.
Во токсични времиња, во коишто е загаден просторот околу творечкото и мислечко Јас, поезијата и воопшто уметноста има и прочистувачка улога... особено за оној што ја (пре)создава.
„Антево слово“ не ви е вам прва литературна награда. Прво признание. Напротив. Каков е вашиот став и концепт за наградите воопшто во една ваква средина. Колку тие творештвото можат да го направат повидливо за пошироката публика или да бидат брана пред силните налети на
- Неспорно е дека книжевните награди, особено во последнава деценија, можат да придонесат за видливоста на книжевното творештво – тие постануваат своевидна препорака за читателите. Ваквата улога на книжевните награди доаѓа до израз во отсуство на константна и посветена, дневна книжевна критика, со ретки исклучоци какви што се усилбите и вложувањата на професорот Атанас Вангелов во изминатиов период. Но, останувам на ставот којшто го искажав во „Острење од тапоста“ – книжевните награди треба да се темелат на строги, исклучиво книжевни, естетски критериуми. А тоа подразбира воспоставен систем на вредности. Само така, тие би можеле да ја остварат својата вистинска цел и смисла и да се репрезент на книжевните достоинства во времето. Во спротивно, ако се подложни на влијание од некнижевни фактори, како што неретко се има случувано на „пазарчето на книжевни награди“ коешто се трансформира и во „книжевен похвален панаѓур“, наместо да придонесат, тие можат да ѝ наштетат на книжевната стварност и кај читателите да создадат погрешна, искривена слика за книжевните вредности на своето време. Иако, и независно од нив, сакам да верувам дека секогаш, секоја книга ќе си го најде својот читател.
Сепак, морам да кажам – за да постои и опстои таквиот систем на вредности, не треба да се чека дека некој од страна или „од горе“ ќе го воспостави. Во него треба да се вложиме сите коишто се занимаваме со исчитување книжевност, тогаш кога имаме соодветна можност. Затоа, морам да го поздравам пристапот на Живко Гроздановски, а потоа и на Калина Малеска, при жирирањето за наградата „Роман на годината“. Верувам дека она што го остварија, а коешто е значаен влог во македонската книжевна стварност, може и треба да прерасне во постојана, дообмислена практика, којашто суштински ќе го надомести она што во овој момент ни недостига во сферата на критиката. Пристапот на Живко и Калина не е само приказ на критичко-читателска рефлексија од прочитаното и анализираното, туку и поттик и повод за вистински книжевен разговор – дебата. А нам ни е потребно одново да имаме платформа на којашто за книжевноста ќе се води разговор, а не монолог (и тоа најчесто промотивен, поводен монолог)... Но, една ластовичка не ја прави пролетта, нели... пристапот на Живко и Калина треба да ни е и пример како понатаму можеме да се вложуваме во вреднувачката слика за македонската книжевна стварност.
