По последниот неуспешен обид на Брисел да постигне договор меѓу Србија и Косово, сега е време да се постави прашање дали Европската унија навистина може да постигне „нормализација“ меѓу двете страни – и дали шефот за надворешна политика на ЕУ, Жозеп Борел и неговиот претставник за Западен Балкан, Мирослав Лајчак се луѓето што треба да го испорачаат тоа.
Кога пропаднаа разговорите меѓу косовскиот премиер Албин Курти и српскиот претседател Александар Вучиќ во главниот град на ЕУ на 21 ноември, Борел даде една од најострите оценки досега за тоа во што е проблемот – и уште поважно, кој е виновен. Соочувајќи се со медиумите без да поставува прашања, тој рече: „Заради транспарентност, морам да кажам дека дадовме предлог, кој можеше да ја избегне оваа ризична ситуација, што претседателот Вучиќ го прифати денеска, но, за жал, премиерот Курти не го стори тоа. ”
Потоа продолжи со уште едно застрашувачко предупредување: „Ќе ги информирам земјите-членки. Ќе ги информирам моите колеги, министрите за надворешни работи и нашите партнери за однесувањето на различните страни и непочитувањето на нивните меѓународни правни обврски – и, морам да кажам, ова особено се однесува на Косово. Знам, ова испраќа многу негативен политички сигнал“.
Сега, Борел е различен во споредба со неговите две претходници, Кетрин Ештон и Федерика Могерини - кои се обидоа да се фатат во костец со дијалогот Белград-Приштина предводен од ЕУ со различни резултати. За почеток, тој всушност им зборува на медиумите за дијалогот, нешто што неговите претходници ретко го правеле, ако воопшто го правеле. И кога зборува, тоа го прави со отвореност што медиумите ја поздравуваат, но што понекогаш ја поткопува самата природа на неговата улога - олеснувач. Затоа што после ова нема да биде полесно.
Сепак, тоа не значи дека тој не е во право. Трпението со Албин Курти во Брисел е при крај, а повеќето дипломати на ЕУ го опишуваат како „бескомпромисен“, „брз“ и „тежок“. И точно е дека тој е друг тип на политичар од претходните косовски лидери кои дојдоа во Брисел да преговараат со Србија. Тој оди таму за да се „истурка“ со Белград и Вучиќ, постигнувајќи лесни поени дома и не се мачи да биде во „добрата книга“ на ЕУ.
Многумина не можат со сигурност да ја објаснат неговата „играчка со ЕУ“, но може лесно да се извлече заклучок дека му го снемало трпението со ЕУ и дека има најголем дел од неговите граѓани го поддржуваат за тоа. Не без причини.
Во декември, Босна и Херцеговина најверојатно ќе стане земја кандидат за ЕУ, оставајќи го Косово како единствена земја од Западен Балкан без таков статус. Приштина формално ќе поднесе барање за членство во клубот следниот месец, но сите очекуваат оваа апликација да добие млак прием бидејќи пет земји-членки сè уште не ја признаваат нејзината независност. Ќе се најде не само зад сите други земји од регионот, туку од летото, исто така, прескокнати од Молдавија и Украина кои до руската инвазија врз Украина во февруари немаа никакви изгледи да се приклучат на клубот.
Или погледнете го долготрајниот процес да им се одобри на косовските граѓани безвизно патување до блокот – право од кое сите други граѓани од Западен Балкан кои не се членки на ЕУ имаат корист повеќе од една деценија. Имаше индиции дека Косово ќе го добие тоа на почетокот на следната година. Потоа, Франција, како еден од преостанатите скептични гласови, сугерираше дека тоа треба да се случи во исто време кога стапува на сила Европскиот систем за информации и овластување за патување (ETIAS). ETIAS е верзија на ЕУ на американскиот електронски систем за овластување за патување (ESTA) - во суштина дигитален систем за следење на посетителите кои не се членки на ЕУ во Шенген зоната на ЕУ. Тој беше одложен во неколку наврати и сега е прелиминарно закажан за 1 ноември 2023 година.
Шпанија, една од петте земји кои не го признаваат Косово, тогаш сфати дека тоа ќе се случи за време на нивното кормило на ротирачкото шестмесечно претседавање со ЕУ. Така, повторно беше одложено, сега за 1 јануари 2024 година. Можеби ќе треба да се чека само неколку месеци и дипломатите на ЕУ да истакнат „дека барем сега има датум“, но за Приштина тоа беше понижувачки процес и онаа во која ја изгубија вербата во Брисел.
А потоа секако тука е самиот дијалог. Курти по катастрофалниот состанок во Брисел рече дека Борел се откажал од крајниот рок до март 2023 година за финализирање на нормализацијата на односите меѓу Косово и Србија, што вклучува взаемно признавање. Тој се осврна на предлог за кој многу се зборуваше, а малку беше забележан, што Брисел го подготви со поддршка од Франција и Германија - тврдење што Брисел жестоко го негираше.
Она на што инсистира Брисел е дека прво и основно мора да се реши прашањето со автомобилските таблички, пред да се договори било што друго.
„Не може да има никакви преговори за нормализација на односите со присутна закана од насилство“, повтори портпаролот на ЕУ по средбата.
Ова значи дека акцентот повторно беше ставен на Приштина да ја одложи својата одлука за започнување со пререгистрација на табличките на автомобили во северно Косово, закажана за 22 ноември, и Белград да го прекине издавањето на нови регистарски таблички во косовските општини во кои доминираат етнички Срби.
Тоа во суштина е истиот стар проблем што ги доведе двете страни на работ на конфликт неколку пати во последно време. Сосема е разбирливо за Курти да сака сеопфатно решение наместо да оди поединечно, бидејќи тоа едноставно не функционирало досега. Додека српската страна со право може да укаже дека Косово заглави во создавањето на заедница на српски општини на север, белградска иритација која ја формираше централната точка на бриселскиот договор од 2013 година меѓу двете нации кој останува неприменет, Косово може да посочи дека многу одредби од самиот тој договор остануваат неостварени поради српската неподготвеност. Со други зборови: ништо нема да се помрдне додека сè не се помести.
Тоа, плус можниот заклучок донесен од Курти дека нема многу да загуби од Европската унија која со години ѝ дава на неговата земја краткотрајно поместување со години, веројатно нè доведоа до местото каде што сме моментално - и ќе бидеме доколку нешто радикално не се случи. Не постои „или поинаку“ што Брисел може да го изнајде.
Да, Вучиќ потврди речиси веднаш по изјавата на Борел дека Србија ќе го прекине издавањето на нови регистарски таблички. Излезе речиси државнички и зрело. Но, ова може да се протолкува и во Косово дека тој „попуштил“ и дека заканите функционирале.
Самиот Курти го одложи рокот за пререгистрација на регистарските таблички за 48 часа, до 24 ноември. Но, ова по интервенцијата на американскиот амбасадор во Приштина доцна синоќа.
Вртелешката продолжува. И се чини дека Вашингтон, кој досега се воздржуваше да го окупира првиот ред во регионот во кој ЕУ треба да доминира, мора да настапи. Брисел повеќе не може да го направи тоа сам.
