Големите тркалезни очила му ги зголемуваат очите. „Ракета“ (кодно име за учесник во кампот) стоеше исправено заедно со уште околу 40 деца на возраст од 10 до 13 години, сите облечени во црна облека со идентични црни капи, пишува редакцијата на англиски јазик на Радио Слободна Европа (РСЕ).

Откако инструкторот ја прегледа уредноста на нивната облека, децата ги ставија рацете над нивните срца и рецитираа песна позната како Молитвата на украинскиот националист.

„Изгори ги сите слабости во моето срце со животворен оган. Да не знам ниту за страв ниту двоумење“, рецитираа дел од заклетвата напишана од националистичкиот водач Осип Машчак во 1936 година, која сега повторно е популарна меѓу некои од украинските воени единици кои се борат против руската инвазија.

Овие собири, наутро и навечер, го поставија тонот за 10-дневниот „патриотско-националистички“ младински камп во Холодни Јар, древна шума за која зборуваа националистите во Украина. Партизаните кои ја поддржуваа краткотрајната Украинска Народна Република се бореа овде против болшевиците. Исто како и Белата гарда во војната за независност на Украина пред нешто повеќе од еден век.

Руската инвазија го зајакна украинското единство и чувството за национален идентитет. Во екот на нападите, различните форми на воена обука стануваат дел од секојдневниот живот на милиони луѓе, а не се исклучени и децата.

Дури 73 отсто од Украинците сметаат дека „воено-патриотското образование“ е препорачливо во училиштата, а 16 отсто се против тоа, покажува студијата за милитаризација на општеството од мај 2024 година, спроведена од Центарот Разумкови во Киев со помош на УСАИД.

Оваа промена во популарното мислење ја изрази првата дама на Украина, Олена Зеленска, која во јануари 2023 година во Давос рече:

„Она што тие (Русите) го постигнаа е дека сите наши деца ќе бидат националисти!“

„Одговорни граѓани“

Програмата на кампот наречен„Повикот на клисурата“ вклучува спорт, предавања за украинската историја и националистичка идеологија, како и активности како што се склопување на пушки АК-47, обука за прва помош и работилница за безбедност на мини.

„Не сакаме нашите деца да се караат, би сакале да не мораат. Но, ние сакаме да подигнеме одговорни граѓани способни да се организираат и да се бранат“, изјави за РСЕ Иља Маријан, директор на кампот.

Повеќето од децата во кампот не се сеќаваат на Украина која е целосно мирна. Тие беа мали деца кога Русија го зазеде Крим и ја поттикна војната во Донбас во 2014 година, а имаа околу 10 години кога Русија започна целосна инвазија во 2022 година.

„Ракета“, 13-годишното момче чие вистинско име е Георги, по трет пат е во кампот. Тој рече дека го добил својот прекар, (сите во логорот имаат прекари како што имале некогаш партизаните од Холодни Јар), кога неговите пријатели го фрлиле во езерото во 2021 година и кога „летал високо во воздухот како ракета“.

Тоа лето го запознал Павле Наконечни, активист и историчар кој го почнал кампот во 2020 година и загинал борејќи се против руската инвазија во јуни 2022 година на 25-годишна возраст. Тој ја остави организацијата во рацете на блиски пријатели, млади луѓе главно од блискиот Черкаси, заспаниот и до неодамна мнозински руски град на реката Днепар во централна Украина.

„Го најдов моето место овде“, рече Георги за време на еднодневното пешачење низ шумата и околните ридови. Неговите родители неодамна се развеле, а тој и неговата мајка се преселиле во село во друг регион за да живеат со неговиот очув.

Себеси се смета за националист.

„Тоа значи да се биде лојален на нацијата и да се следат нејзините идеи“, рече тој.

Марјан, кој на 23 години е најстариот човек во кампот, рече дека иако зборот„национализам“ можеби имал негативна конотација за некои во Украина во минатото, сега не е пречка родителите да ги испраќаат своите деца таму, дури и ако тие самите избегнуваат политика и идеологија.

Националистичката традиција на Украина предизвикува поделби во и надвор од земјата, со одредени критики за Организацијата на украинските националисти (ОУН) и нејзиниот воен огранок, Украинската бунтовничка армија (УПА), која се бореше заедно и против нацистичка Германија во различни периоди за време на Втората светска војна и беше обвинета за извршување убиствени походи против Полјаците и Евреите.

Додека камперите се искачуваа на ридот каде што легендата вели дека е погребан водачот на козаците од 17 век, Бохдан Хмелницки, Марјан рече дека неговата група ги признава „мрачните епизоди“ во историјата на украинскиот национализам, но се фокусира на неговите „позитивни аспекти“ и го „модернизира“ и притоа „не проповеда агресија, туку се подготвува за самоодбрана“.

„Пред сè, ние ги учиме децата на вредностите на дисциплина, братство и патриотизам“, вели тој.

Разделени од војната

За „Храст“, 11-годишник чие вистинско име е исто така Георги, 30-километарското пешачење завршило со крвав нос. Носеше воен ранец со комплети за прва помош и преживување, подарок од постар пријател кој е војник, исто како таткото и дедото на Георги.

„Крварењето од носот не е голема работа“, рече тој додека инструкторите му помагаа.

Околу половина од камперите имаат блиски роднини во војската и речиси сите знаат војници од поширокото семејство или социјалниот круг.

„Роки“, 13-годишното девојче чие вистинско име е Соломија, секој четврти ден разговара со својот татко на првата линија и секојдневно му испраќа пораки. Рекла дека е горда на него и дека во кампот дошла по негов совет. Ужива во патриотските ритуали и песни кои се секогаш присутни во кампот, вели таа, бидејќи за неа се „чин на почит кон нашите херои“.

Назар, или „Кеба“, 12, не го видел својот татко, кој и се приклучил на војската веднаш откако Русија ја започна инвазијата во февруари 2022 година, повеќе од шест месеци. Разговараат секоја недела, но Назар, кој беше облечен во војнички панталони и парче хартија завиткано како цигара во устата, рече дека многу му недостасува татко му.

За разлика од повеќето деца, Назар не секогаш ги следел наредбите на организаторите на кампот, кои оставаат малку простор за непослушност или непрецизност. Кога тој инсистираше да го наполни шишето со вода и покрај тоа што беше побарано да побрза, целата група мораше да прави склекови додека чекаа, организаторите тоа го нарекуваат „колективна одговорност“.

„Одвојувањето од родителите и стравот за нивните животи може да го парализираат развојот на детето“, изјави за РСЕ Владимир Волошин, раководител на Институтот за здравствена психологија, кој одржува сесии за рехабилитација за децата на воениот персонал.

„Очајно им треба социјална интеракција и прифаќање, но секој поединечен случај бара индивидуален пристап“, вели тој.

Организаторите на кампот, претежно средношколци и студенти кои самите учествуваа во кампот во нивните тинејџерски години, поминуваа по еден час секоја вечер дискутирајќи за прашањата со кои се соочуваат учесниците и генерално разгледувајќи ги нивните грижи.

Според Катерина Дорошенко, една од инструкторките, кампот е „безбедно засолниште“ за децата навикнати на вознемирувачки воздушни напади и осамено школување преку Интернет.

Максим (12) ја виде експлозијата кога руска ракета го погоди центарот на неговиот роден град Винице во јули 2022 година, при што загинаа 20 луѓе. Тој вели дека неговата тетка била погребана во масовна гробница во Мариупол, пристанишен град на Азовското Море, кој беше окупиран од Русија по смртоносната опсада во пролетта 2022 година.

Тој вели дека штедел пари за да го плати своето патување во кампот, велејќи дека Холодни Јар „е место каде што го прави она што сака да го прави“.

Многу украински деца доживуваат загуба, дислокација или насилство што резултира со чувство на изолација, недоразбирање и немоќ, изјави за РСЕ Ина Књажјева, психотерапевт во добротворната фондација „Детски гласови“.

Књажјева, која исто така коорганизира тераписки кампови за деца, рече дека вознемирените родители честопати стануваат презаштитнички настроени за време на војната, па децата можат да уживаат јасни правила и моќен авторитет, како и физичка активност и авантура.

„Во рововите“

Децата во кампот сето ова го добиваат во изобилство. Се будат околу шест часот наутро, прават утрински вежби и стојат во долга редица за да добијат едноставен селски оброк. Дозволено им е да користат мобилни телефони еднаш навечер, што 10-годишниот Матвиј, наречен „Фока“, го опишува како „искуство нула од 10“.

Од камперите се бара да одржуваат дисциплина и да вршат основни задачи како што се миење садови и чистење тоалети, каде што над јамата се закачени транспаренти на кои пишува „Руски ресторан“.

Сите во кампот мора да зборуваат украински. Рускиот јазик е дозволен само за телефонски разговори со родители.

Слоганот на кампот, измислен од неговиот основач, Наконечни, е: „Не кукај!

Јуриј Јузиќ, поранешен претседател на одборот на Пласт, најголемата извидничка организација во Украина и познаник на покојниот Наконечни, го опиша кампот како „примерна иницијатива“ која треба да се повтори „на државно ниво“.

„Потребата од воено-патриотско образование е огромна затоа што секој ден гледаме како Русите нè убиваат нас и нашите деца“, рече тој по рускиот ракетен напад врз детската болница Окматдит во Киев.

Ова лето околу 150 деца на возраст од 10 до 17 години ќе присуствуваат на неколку сесии во Холодни Јар, изјави за РСЕ Роман Надточиј (35), коосновач на организацијата кој сега служи војска. Организаторите сонуваат тоа место да го претворат во целогодишен едукативен центар.

Неколку пати во текот на десетдневниот камп, таканаречената „алармност“ се спроведуваше ноќе. Третата вечер, откако камперите ги избраа своите прекари, беа разбудени во 2 часот по полноќ за да се заколнат дека секогаш ќе се однесуваат храбро и достоинствено.

Додека децата клекнаа, опкружени со факели и мистична музика што доаѓаше од звучниците, Марјан, актер кој тренира, им стави на рамениците реплика на козачки меч.

Артем, или „Змеј“, стар 11 години, рече дека тоа е „најдобриот дел од кампот“ за него. Вели дека сака да биде војник како неговиот дедо Сергеј, кој и се придружил на војската на почетокот на инвазијата, на 58-годишна возраст и го користел „Змеј“ како свој повик.

Сергеј, кој беше вратен дома по два срцеви удари, со парите што ги добива како инвалид ги издржува Артем и неговата самохрана мајка.

„Мислам дека мораше да помине низ нешто слично во рововите“, вели Артем за својот дедо.