Старо Железаре е село во општина Хисарија, област Пловдив. Во жешкиот летен ден, локалниот паб има само неколку редовни посетители. Според последниот попис од март 2024 година, во селото живеат 405 жители.
На овој попис се „исчезнати“ многу луѓе кои веќе не се меѓу живите, туку се прикажани на селските знамиња. Графитите со нивните лица се уште се таму. Тие се создадени од полско семејство со бугарски корени - Катажина и Венцислав Пирјанков, како и од нивните ученици.
Дедото и бабата на Венцислав се од Старо Железаре, живееле во куќата која денес е претворена во уметничка галерија.
А Катаржина е од Полска. Тој и Венцислав живеат во Познањ, каде што се и учители и работници.
Работите се сменија пред десет години, кога семејството почна да доаѓа секое лето во Старо Железаре на неколку месеци. Тие носат и свои ученици, со кои сликаат на ѕидовите.
„Ова е заеднички проект. Заедно со учениците одлучуваме кој да цртаме. Тоа се случува многу брзо и спонтано“, вели Катаржина.
Резултатот е дека во селото веќе 10 години се одржува летен фестивал на улична уметност, во кој цртежите се тематски и нужно актуелни.
Оваа година учениците од семејството Пирјанков сликаа графити, а темата беше тројна годишнина поврзана со НАТО - 75 години од создавањето на Алијансата, 25 години од приемот на Полска во НАТО и 20 години од приемот на Бугарија.
„За да ги прославиме овие јубилеи, решивме фестивалот да го именуваме во чест на НАТО, но на начин кој се однесува и на руралната реалност - Организација на природни автентични домати“ („Natural Authentic Tomato Organisation“- NATO) - четири збора што формираат акроним во на англиски, НАТО“, вели Пирјанков.
На неколку блокови од локалниот паб, можете да го сретнете Доналд Трамп застрелан со црвен домат.
Графитот е упатување на нападот против републиканскиот кандидат за претседател на САД – Доналд Трамп, што се случи во средината на јули. Тогаш Трамп беше застрелан со куршум во увото за време на предизборната дебата во Пенсилванија.
Друштво му прават други американски претседатели кои се убиени, како Роналд Реган, Абрахам Линколн, Џон Кенеди. И тие се на еден од ѕидовите на Старо Железаре.
Идејата за овој графит е на една од учениците на Катажина и Венцислав Пирјанков - Ана Окониевска. Но, на цртежите, претседателите не се погодени од куршуми, туку од црвени домати. Ова е дел од концептот на фестивалот „Стрит арт“ (Street art) годинава.
„Тоа е политичка порака, но жителите на селото тешко би сакале да гледаат сцена на насилство секој ден, а ние сакаме овие графити да ги израдуваат“, вели Ана.
На соседниот ѕид се прикажани други важни ликови од меѓународната политичка сцена - американскиот претседател Џо Бајден, украинскиот претседател Володимир Зеленски, израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху, полскиот претседател Анджеј Дуда, американскaта потпретседателка и претседателски кандидат Камала Харис, рускиот претседател Владимир Путин. Го има и бугарскиот претседател Румен Радев.
Тие се луѓето кои го „сликаат“ нашиот свет денес, но во Старо Железаре се во позиција да бидат обоени.
„Ние, како уметници на политиката и политичарите гледаме повеќе сатирично. Ние сме потсмевачи. Сепак, ова е некакво однесување“, вели Венци.
Жените од улицата МоМА
Она што го прават Венци и Катажина е поддржано од локалната администрација и жителите на селото. Некои од сопствениците самите нудат да ги обојат оградите, а понекогаш посакуваат и слики од нивните внуци таму.
Властите дури се согласија да преименуваат една од улиците, именувајќи ја „МоМА“, по Музејот на современа уметност во Њујорк, еден од најголемите музеи во светот.
„Насликавме познати слики од светски познати автори од МоМА“, вели Венци, додавајќи:
„Ова е рустикална разновидност на она што е во Соединетите Држави“.
Резултатот е дека сега на улицата МоМА можете да видите женски слики, како оние на Фрида Кало или Мерлин Монро. Цртежите се базирани на слики од познати уметници како Модиљани, Енди Ворхол, Тамара де Лемпика.
Остануваат уште многу прозорци за бојадисување, па барем поради оваа причина семејството Пирјанков ќе продолжи да се враќа во селото.
Катажина тврди дека причината е друга: „Во Бугарија ми се допаѓа сè“, вели таа.
Фестивалот се подготвува најмалку една година пред неговиот официјален почеток, па додека нивните ученици сликаат на тема поставена во 2023 година, Катаржина и Венци веќе прават планови за следната година.
