Многу детали од последните денови ќе бидат заборавени, но едно ќе остане: НАТО имаше состанок во Софија, но бугарскиот претседател го немаше. Во тоа време тој беше во Унгарија, блиску до Русија и оттаму испраќаше пораки кои беа сосема спротивни од ставовите на мнозинството земји од НАТО во Софија.
Еве еден пример. Парламентарното собрание на НАТО повика на Украина да и се дозволи да пука врз руски воени цели со западно оружје. Ова е голем чекор напред во споредба со претходните позиции на земјите-членки.
Ден и пол претходно, претседателот Румен Радев беше во Будимпешта и се сретна со премиерот Виктор Орбан и со претставник на неговата партија, Тамаш Шујок. Радев во Будимпешта изјави дека војната нема да престане со повеќе оружје, туку со дипломатија.
Двете позиции не се поклопуваат. Можеби Радев е во право, а можеби другите земји од НАТО се во право, но едно не може: да се тврди дека Радев на руската војна против Украина гледа низ очите на НАТО.
Затоа не остана во Софија да присуствува на Парламентарното собрание на НАТО, јасно се заклучува од зборовите на Елена Поптодорова, поранешна амбасадорка на Бугарија во Вашингтон. Таа за Нова ТВ изјави дека посетите како оваа на Унгарија „секогаш може да се презакажуваат“, додека отсуството на претседателот од форумот во Софија го барал самиот и е „политички значајно“.
Се надевам дека веста во вашите медиуми не е „Радев ја избегна средбата со Столтенберг“, изјави самиот претседател од Швајцарија, каде што отпатува по престојот во Унгарија. Тој додаде дека неговите средби биле закажани пред да стане јасно дека ќе има состанок на Парламентарното собрание на НАТО во Софија.
Поптодорова ги гледа работите поинаку. Радев, вели таа, имал „цел да покаже одвоеност, во најмала рака неангажман“ - нешто што е „важен сигнал за Кремљ и доказ за позициите на шефот на државата“.
Какви се позициите на претседателот?
Во Унгарија и Швајцарија, каде што потоа отиде, Румен Радев објави најмалку три вести кои покажуваат дека тој го задржува својот стар проруски став за војната, но сега инсистира да го изрази појавно и да го развива понатаму. Покрај избегнувањето на состанокот на НАТО во Софија, тој го навести и следново:
- дека постои ризик бугарските војници да бидат испратени на фронтот во Украина, а тој е против тоа;
- дека Западот е извор на потенцијална опасност за Бугарија.
Тема број еден: испраќање западни војници на фронтот
Мирот во Украина „нема да се постигне со испраќање повеќе оружје или војници во Украина од земјите-членки на НАТО“.
„Тоа ќе се направи со „дипломатски инструменти“, изјави Радев во Унгарија.
Радио Слободна Европа му се обрати на Претседателот со барање да разјасни што подразбира под дипломатски инструменти, но до објавувањето на текстот не добивме одговор.
Новинските агенции ја пренесоа веста дека Радев и Орбан се изјасниле против испраќање војници на НАТО во Украина. Такво испраќање всушност и не се подготвува, но повеќе за тоа, подоцна.
Веста доаѓа по тримесечна кампања на проруските партии во Бугарија, како што се Преродба и БСП. Според неа, европската влада на земјата го спроведува западниот план за испраќање бугарски војници во Украина.
Ова е теза што денес ја повторуваат стотици проруски веб страници, прикажувајќи ја таквата опасност како утврден факт. Веб-страниците зборуваат на груб и вулгарен јазик што политичарите не го користат, но сепак има и лингвистички сличности: луѓето од западните земји и поранешната проевропска влада на Николај Денков се нарекуваат „воинственици“, а формациите во Бугарија кои инсистираат за испраќање оружје на нападната Украина, се „воените страни“.
Зборот „војна“ е релативно нов за Претседателот. На почетокот на руската агресија тој го избегна тој збор, како што го избегна и Москва. Во летото 2023 година, тој го нарече „конфликт“ во лицето на украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој беше во посета на Софија.
Одговорот на Зеленски беше бурен. Тој потсети дека има војна, а не конфликт, а потоа додаде:
„Не дај Боже да се случи некоја трагедија, а ти (Радев) да бидеш на мое место“.
Но, да се вратиме на темата за испраќање војници на НАТО во Украина.
Еве ги вистинските факти за тоа каде започна овој заговор.
Во февруари, францускиот претседател Емануел Макрон ја навести можноста земја од НАТО да испрати војници во Украина. Неколку недели подоцна, полскиот министер за надворешни работи Радослав Сикорски го кажа истото. Пред овие два говора, темата никогаш не била покрената.
Зборовите на Макрон беа придружени со неговиот заклучок дека за две години војна „Западот премногу често кажуваше „не“ и „никогаш“ кога станува збор за воената помош за Украина. И потоа ја обезбеди. Тој рече дека тоа е време е да се дозволи каков било развој на војната и дека Русија треба да слушне зборови на решителност од Западот, а исто така и дека Москва не треба да знае на што е подготвен Западот, а на што не е.
Овој контекст ги прави јасни зборовите на Макрон: испраќањето западни трупи е хипотеза што не треба да се отфрли априори, како и секоја друга.
Но, Румен Радев и тогаш остро реагираше. Два месеци подоцна тој рече дека воената победа над Русија е невозможна. Кремљ ја развива истата теза, но подолго време.
Општата порака во ваквата изјава на Радев е дека бидејќи Русија е непобедлива, нема смисла Украина да се вооружува однадвор, туку да капитулира на полето на дипломатијата во текот на мировните преговори со агресорот.
Што се однесува до стравувањата во Бугарија дека нивни војници ќе заминат во Украина, на ова одговори преодната влада која влезе во спор со претседателот.
За испраќање бугарски војници во странство може да се одлучува само во Народното собрание, но таков предлог никогаш не бил на дневен ред. Ова беше одговорот на Министерството за одбрана и премиерот Димитар Главчев по изјавата на Радев во Будимпешта.
Земјите од НАТО, вклучително и Бугарија, немаат формална обврска да и обезбедат воена заштита на Украина, бидејќи таа не е членка на Алијансата. Доколку НАТО навистина го отвори ова прашање на расправа, идејата нема да доведе до позитивен исход за Украина. Одлуките во Алијансата се носат со консензус, што значи дека ќе биде потребна согласност од Унгарија и Словачка, две земји со кои владеат проруски влади.
Во понеделникот, на 27 мај, Претседателот ги отфрли сите наведени аргументи. Тој рече дека се работи за аргументи кои немаат „апсолутно никакво значење“, како „хистерични реакции“ изговорени од „луѓе кои држеле само детски пиштол во животот и носат одлуки“.
Неговите коментари доаѓаат по говорот на поранешниот министер за надворешни работи Даниел Митов од ГЕРБ. На брифингот даден пред состанокот на НАТО во Софија, тој рече:
„Секој што ќе ви каже дека НАТО подготвува воено присуство во Украина е дел од оваа пропагандна машина на корисни идиоти“.
Зборовите на претседателот во изминатите два дена интензивно ги коментираа голем број поддржувачи и противници на Радев.
Тема број два: Новиот аргумент на Радев дека ризикот доаѓа од Запад
Во понеделникот претседателот ја објасни логиката со која дошол до заклучок дека бугарските војници ќе завршат на фронтот: не затоа што некој ќе ги принуди, туку затоа што дури и само една земја на НАТО да испрати свои единици во Украина, Русија ќе одговори со сила. И дека тогаш секоја земја на НАТО, вклучително и Бугарија, ќе се најде во војна од која ќе треба да се брани.
Тој го кажа ова и претходно во февруари, во одговор до Емануел Макрон:
„Испраќањето војници од една земја на НАТО во Украина значи глобален конфликт“.
Сега Радев тврди дека со вмешаност на Западот, Русија едноставно ќе каже „сега имам право да те нападнам“.
Оваа логика е различна од вообичаените предлози на проруската пропаганда во Бугарија.
Претседателот всушност не вели дека бугарските влади прават мрачни планови против нивните војници, туку дека западните земји кои ја поддржуваат Украина ќе ги вклучат сите други земји од НАТО во воен конфликт со Русија.
Ова е пресврт на тврдењата на претседателот. Досега, кога зборуваше за тоа како ги гледа ризиците за Бугарија, укажуваше на едно или друго дејствување на националната власт во Софија. Сега, според неговите зборови, опасноста доаѓа од надвор, од трети земји кои се членки на НАТО.
Радио Слободна Европа побара одговор од Кабинетот на Претседателот за да дознае дали самиот Радев гледа еволуција во своите тези. Но, досега не добивме одговор.
Во минатото, претседателот тврдеше дека испраќањето оружје во Украина ќе ја вовлече Бугарија во војна. Но, воената опрема беше испратена, а ништо не се случи. Бугарија остана истата непријателска земја за Русија како што беше пред официјално да испрати воена опрема во Украина. Само зборовите на руското Министерство за надворешни работи еволуираа до тој степен што владата во Софија ја нарече „режим“.
„Непријателска држава“ е израз воведен од Москва во април и мај 2021 година - 11 месеци пред нападот на Украина. Руската влада со одлука ги објавува имињата на таквите земји. Првите две земји на листата беа САД и Чешка. Бугарија, заедно со сите земји од ЕУ, влезе на листата на 7 март 2022 година, втората недела од војната. Аргументот беше дека тоа се случило бидејќи таа гласаше за воведување европски санкции кон Москва.
„Невозможната“ воена победа над Русија
Дека Русија е воено непобедлива беше верување што го споделуваше целиот свет, но тоа значително ослабна со инвазијата на Украина. Оттогаш, Русија успеа да заземе една петтина од украинската територија, потоа отстапи голем дел, сега се жртвува за секој метар украинска земја, а за две години сè уште не ја исполни својата основна цел - целосно да ги заземе регионите во кои влезе. Таа ги загуби своите генерали, убиени на фронтот во 2022 година или неодамна во Москва како дел од политичката чистка. Ги губи своите западни рафинерии, до кои Украина доаѓа со беспилотни летала. Таа практично ја загуби својата црноморска флота.
Соочена со неа е армија обновена пред помалку од една деценија. Украинските војници веќе две години речиси и не го менуваат персоналот, кој стандардно е помал од рускиот, а се потпираат на странско оружје, кое не пристигнува навреме и не е доволно.
И покрај овој изгубен воен авторитет, Москва ги засилува своите закани, а речиси сите западни политичари бараат да не се потценува потенцијалот на Русија. Заканите вклучуваат напади на воени цели во западните земји, користење нуклеарно оружје, прекројување на границите на НАТО како пред 1997 година.
Последново значи НАТО без Источна Европа, чиј дел е Бугарија.
Но, токму тука е големата разлика меѓу фактите и Радев: тој верува дека ескалацијата на тензијата е дело на Западот.
Влијанието на Радев: порано и сега
Претседателот тврди дека е доследен во своите оценки за војната. Но, овие оценки, дури ни кога се подеднакво остри за помошта кон Украина, се развија со различен степен на публицитет. Тие сега се многу поотворено и посигурно кажани отколку порано.
Една од причините е тоа што Радев веќе ја најде групата европски политичари во која ќе заземе место, коментира политикологот Огњан Минчев на социјалните мрежи.
„Позициите на Радев и Орбан се поклопија 100 отсто“, напиша тој на Фејсбук.
Самиот шеф на државата го потврдува ова:
„Бугарија и Унгарија делат слични приоритети и позиции во ЕУ“, рече Радев.
Помеѓу 2021 и 2023 година, позицијата на претседателот за војната беше засилена со преодните влади што ги предводеше. Во овој период, кабинетите поставени од него владееја по 17 месеци. Десет од нив, откако Русија веќе ја нападна Украина. Во тие месеци парламентот не работеше, немаше контрола врз преодните влади, се одредуваше надворешната политика без можност за некаков противтежа.
Амандманите на Уставот, усвоени во 2023 година со гласовите на ГЕРБ, ПП-ДБ и ДПС, го обврзаа претседателот да избира премиери по службена должност само од луѓе кои заземаат прецизно дефинирани функции. Овој амандман го дава првиот видлив резултат сега кога преодната влада на Димитар Главчев, назначена од Румен Радев, влезе во јавна расправија со претседателот, негирајќи ги неговите тврдења за „испраќање“ војници во Украина.
Значи, претседателот го намалува своето влијание внатре во земјата, но тоа влијание може да го добие на друго место - во групата евроскептични и проруски влади во најмалку две земји-членки на НАТО - Унгарија и Словачка.
