Оваа недела е клучна во Брисел. На 11 декември министрите за надворешни работи во Европската Унија (ЕУ) ќе се состанат за да разговараат за поддршката за Украина и потенцијално за да усвојат нови санкции против Русија.
Следниот ден, министрите ќе се соберат евентуално да договорат неколку историски одлуки поврзани со проширувањето на ЕУ. Но, веројатно ништо нема да се реши пред лидерите да дојдат во главниот град на Унијата на годишниот предбожиќен самит на 14 и 15 декември. Официјални претставници веќе предупредуваат дека ќе работат цела ноќ помеѓу 14 и 15 и оти има толку многу прашања што треба да се договорат што средбата може да се продолжи и во текот на викендот на 16 декември.
И покрај тоа што изнаоѓањето начин да се даде зелено светло за Молдавија и Украина, а можеби и на Босна и Херцеговина за наскоро да ги почнат пристапните преговори со ЕУ е едно од најтешките прашања, има и други работи што треба да се решат пред зимските празници. Споменатиот пакет санкции би можел да се финализира, исто како и одлуката за финансирање на Украина во следните три години и испораката на оружје за нападнатата држава.
А во центарот на повеќето од овие одлуки стои Унгарија, но не со споредна актерска екипа.
Одмрзнување на Будимпешта
Како и секогаш кога е ЕУ во прашање, со пари може многу да се реши. Можеби дури и оваа година. Европската комисија би можела да даде зелено светло за деблокирање на меѓу 10 и 13 милијарди евра за Унгарија пред самитот на ЕУ, пари кои Брисел ги блокираше поради загриженоста за владеењето на правото во оваа централноевропска земја.
Некои унгарски судски реформи преземени во последните недели би можеле да бидат доволни за Унгарија да почне да ги добива парите, чии исплати би се реализирале етапно во период од седум години.
Иако и ова е многу, сепак остануваат замрзнати уште околу девет милијарди евра кои Будимпешта најверојатно ќе ги изгуби, бидејќи ќе мора да се придржува до „идеолошките“ реформи во области како што се академската слобода, ЛГБТК правата и миграцијата, нешто што сегашната унгарска влада веројатно нема да го направи.
Но, поголемото прашање е дали само парите се доволни за да се придвижи унгарскиот премиер Виктор Орбан. Ова беше случај во претходните години кога Унгарецот мафташе со различни прашања поврзани со руските санкции или напредокот на Киев кон ЕУ, откако обезбеди средства за Унгарија.
Неколку дипломати од ЕУ сметаат дека овој пат работите се поинакви.
За почеток, унгарската економија повторно расте по неколку години намалување. Но, тие исто така истакнуваат дека унгарскиот отпор, според различни досиеја, сега е повеќе идеолошки и личен. Некои ја наведуваат наводно неговата (на Орбан) интензивна лична ненаклонетост кон украинскиот претседател Володимир Зеленски, кој во неколку наврати јавно го критикуваше, и веруваат дека Орбан сака да се одмазди со тоа што ќе му расипе на Киев се што е можно. Но, постои и идеолошки аргумент што многумина го презентираат. Со тоа, Орбан чувствува дека песокот се префрла и во ЕУ и преку Атлантикот кога станува збор за поддршката на Украина.
Деблокада на Украина
Земјоделците во земјите-членки на ЕУ кои граничат со Украина повеќе од една година се жалат дека пренатрупаноста со украински земјоделски производи ги поткопува. И сега возачите на камиони, особено, но не само во Полска, делумно или целосно ги блокираат украинските граници и тврдат дека не е фер украинските превозници да се конкурентни со пониски цени за транспорт на стоки внатре во ЕУ, а не само меѓу блокот и Украина. Потоа, се разбира, тука се победите на парламентарните избори оваа есен и во Холандија и во Словачка, каде и двајцата победници се залагаат за прекинување на испораките на оружје за Украина и сличните ставови кои ги има преку Атлантикот кај некои републиканци во Конгресот на САД.
Додека Унгарија е единствената земја-членка на ЕУ која отворено прашува дали ЕУ е подготвена да ја прифати Украина во иднина, сфаќам дека има и други во клубот - и на исток и на запад, кои се двоумат дали да го внесат Киев во Унијата пребрзо - плашејќи се од рускиот одговор и, уште поважно, огромните предизвици за реформирање на клубот и големата сума пари што ќе се пренасочат од буџетот на ЕУ за да се прими толку голема, но релативно сиромашна нова членка. Дали унгарскиот премиер чувствува дека има и други кои едноставно не се толку заинтересирани за проширување и сега ги принудува да ги покажат своите вистински лица?
Потоа, постојат индиции дека Орбан сака да спречи втор мандат на Урсула фон дер Лајен како претседателка на Комисијата. Тој ја оцрни на неодамнешните анти-бриселски билборди во Унгарија за изборите за Европскиот парламент во јуни. Иако не може да стави вето на изборот на претседател на Европската комисија кога летото 27-те шефови на држави на ЕУ ќе одлучат со квалификувано мнозинство, тој веќе се позиционира како де факто лидер на евроскептичното движење кое расте во рамките на блокот.
Како ќе се одигра одлуката за проширување?
Според нацрт-заклучоците за проширувањето на ЕУ, во кои Радио Слободна Европа (РСЕ) имаше увид, постојат препораки на Европската комисија за Босна и Херцеговина, Грузија, Молдавија и Украина. Но, се е во заграда, што значи дека конечната одлука се уште не е донесена. За Грузија тоа значи дека кандидатскиот статус ќе биде одобрен. Во него беше наведено дека „Советот (препорачува Европскиот совет да одлучи да ги отвори пристапните преговори со Молдавија/Украина)“. Малку е поинаку за Босна и Херцеговина, каде во нацртот се вели дека „Советот препорачува Европскиот совет да одлучи (да се отворат пристапните преговори со Босна и Херцеговина откако ќе се постигне потребниот степен на усогласеност со критериумите за членство.)“.
Сега, од равенката за момент, извадете ги Грузија и Молдавија.
Имајте на ум дека е потребна едногласност и како што јас разбирам, сите се во ред со тоа што Тбилиси ќе добие кандидатски статус, а Молдавија ќе направи чекор напред со отворање на пристапните преговори. Но, тие би можеле да бидат жртви на она што извори запознаени со разговорите го нарекуваат „колатерална штета“. И сето тоа се враќа на Украина. Повеќето сакаат и Украина да ги започне пристапните преговори. Освен Унгарија. Но, други, како балтичкото трио Естонија, Летонија и Литванија, возвраќаат дека ако Украина не успее, сите пропаѓаат. Прашањето сега е дали Будимпешта ќе трепне?
Во писмото на Орбан од 4 декември, во кое РСЕ имаше увид, адресирано до претседателот на Европскиот совет, Шарл Мишел, унгарскиот премиер изгледа непопустлив, истакнувајќи дека „неодамнешниот предлог на Комисијата поврзан со процесот на пристапување на Украина го означува крајот политиката на проширување на ЕУ, а не е објективен инструмент заснован на заслуги. Европскиот совет беше повикан да го поддржи овој предлог без претходно да има можност да разговара за него и заклучува: „Со должна почит апелирам да не го повикувате Европскиот совет да одлучува за овие прашања во декември бидејќи очигледниот недостаток на консензус неизбежно ќе доведе до неуспех. Европскиот совет мора да го избегне ова контрапродуктивно сценарио заради нашето единство, нашата најважна вредност“.
Каде во сето ова се вклопува Босна?
Па, Унгарија може да биде заинтересирана за пазарење наместо само да стави вето на следниот чекор на Украина за пристапување во ЕУ. Освен Унгарија, Хрватска и Словенија, но најсилно Австрија, туркаа кон тоа Сараево исто така да ги отвори преговорите. Нивниот главен аргумент е она што тие го нарекуваат „урамнотежен пристап“ - што значи дека ако одите напред со источните земји, треба да продолжите и со надежите за ЕУ на Западен Балкан. Непосредно пред редовниот самит на ЕУ, на 13 декември во Брисел ќе се одржи самитот ЕУ-Западен Балкан. Со оглед на тоа што од различни причини нема позитивни движења со другите земји во регионот, Босна и Херцеговина е единствената што може да добие нешто. А Брисел очајнички сака да не се види дека финансирањето од 6 милијарди евра за Западен Балкан, кое беше предложено од Европската комисија во ноември, сè уште е далеку од тоа да биде одобрено од сите земји-членки.
Како што споменавме погоре, нацрт-заклучоците се разликуваат за Босна во споредба со Украина и Молдавија. Ова го одразува фактот што Босна всушност постигна само ограничен напредок, како на пример исполнување само два од 14 услови поставени од Брисел. Киев и Кишињев постигнаа значително повеќе, а оние кои ги поддржуваат сакаат таа разлика да се одрази. Овде се поставува прашањето дали тоа е прифатливо за Австрија, а уште поважно, за Унгарија. Тие сакаат појасна врска меѓу Босна од една страна и Украина (и Молдавија) од друга страна. Сепак, оваа врска е нешто од што се плашат оние кои ја поддржуваат Украина. Земете го само примерот со Северна Македонија и Албанија - кои се меѓусебно поврзани на нивниот пат кон ЕУ. Сега, Скопје нема да оди напред бидејќи не може да го добие потребното двотретинско мнозинство во парламентот за да го промени Уставот за да ги вметне Бугарите како конститутивен народ – нешто што Бугарија го бара од Северна Македонија за да продолжи со ЕУ. Тоа ја принуди и Албанија да чека. Босна може многу лесно да го забави патот на Украина и тоа е, како што мислат некои дипломати на ЕУ, токму она што го сака Будимпешта.
За работите да бидат покомплицирани, Холандија во последните денови во Брисел беше гласна дека Босна воопшто не заслужува да ги започне пристапните преговори и изрази подготвеност да стави вето на секој потег на регионалниот квартет за да го оствари тоа. Во својот извештај за проширувањето пред еден месец, Европската комисија спомена дека до март ќе поднесе извештај за Босна, Молдавија и Украина, за прашањата што допрва треба да ги решат. Иако сè уште не е во нацртите во кои РСЕ имаше увид, не ја исклучувајте можноста дека некој вид додаток на оваа конечна проценка на Комисијата ќе го спаси денот - или дури и ќе им дозволи на земјите-членки, доколку не можат да постигнат договор во декември, едноставно да ја одложат одлуката.
Што друго има масата?
Дванаесеттиот пакет санкции на ЕУ најверојатно ќе добие зелено светло во наредните денови, главно затоа што е прилично слаб и не допира до руската енергија. Унгарија изрази резерва за целиот пакет, но во Брисел очекуваат таа да биде отстранета. Но, очекувајте дека оваа група санкции ќе биде последна за подолго време. Засега, ЕУ остана без идеи и енергија да произведува повеќе и се потешко е да се постигне едногласност понатаму.
Сепак, нешто што нема да успее е заедничкото финансирање на ЕУ за вооружување на Украина. Досега тоа беше преку Европскиот мировен фонд (ЕПФ) и вонбуџетската институција што ја користеше блокот за канализирање на воена опрема вредна 4,6 милијарди евра во Киев. Сепак, осмата транша, вредна 500 милиони евра, Будимпешта ја блокираше од летото. Прво, Унгарија рече дека Украина требаше да ја отстрани унгарската банка ОТП од црната листа на Националната агенција за спречување на корупцијата на Украина, која ја означи како „меѓународен спонзор на војната“, бидејќи продолжува да работи во Русија. Кога Украина го направи тоа, Будимпешта сега сака Украина да се погрижи ОТП никогаш повеќе да не биде на листата. Овој ќорсокак не се очекува наскоро да се реши.
Потоа, тука е и прашањето за дополнување на ЕПФ за 20 милијарди евра во следните три години. Исто така, веројатно нема да биде одобрено. Но, од сосема друга причина. Германскиот уставен суд неодамна пресуди дека користењето на специјалните фондови во земјата за финансирање на разни субвенции ја прекршило уставната „кочница на долгот“. Тоа ќе влијае и на буџетот на ЕУ. ЕУ моментално е на средина на својот седумгодишен буџетски циклус (2021-2027) и додека многу земји во блокот би сакале да го зголемат буџетот за да финансираат што било, од зелената транзиција до украинската влада, тоа ќе биде потешко кога најголемиот финансиер на касата на ЕУ има законски ограничувања и си го крати домашниот буџет.
Така, протокот на оружје во Украина најверојатно ќе се финансира на билатерална основа во иднина. Но, што е со другите средства за Украина?
Претходно оваа година, Европската комисија предложи 50 милијарди евра за Украина за периодот 2024-2027 година. Не е изненадување дека Унгарија е против тоа, а со границите на Германија, можеби ќе биде потребна креативност. Наместо да земаат од буџетот на ЕУ и да го заобиколат ветото од Будимпешта, 26-те влади на државите на Унијата ќе ѝ дадат кредит на Украина на месечна или квартална основа со гаранција од нивните национални буџети. Така што, тоа нè остава со зголемена неволост поради Унгарија. Нема механизам за исфрлање на членка од ЕУ, земјата мора доброволно да ја напушти, како Британија по референдумот во 2016 година.
Но, постои начин да се суспендира правото на глас во Советот - т.н.постапка според членот 7. Европската комисија и Европскиот парламент ги иницираа овие постапки против Полска, односно Унгарија, но земјите-членки никогаш не ја искористија оваа експлозивна опција бидејќи Будимпешта и Варшава секогаш си чуваа грб една на друга. Со промената на власта во Полска, случајот против Варшава би можел да биде отфрлен и Будимпешта да се врати во ќош. Прашањето е дали Словачка и новата влада на Роберт Фиц се подготвени да одат против нивниот стар сојузник Унгарија? Може да има притисок врз Братислава во наредните месеци, но не треба да се „задржи здивот“. Орбан ќе продолжи да го користи своето вето во Брисел и пошироко.
