Силите поддржани од САД во 2019 година објавија дека групата Исламска Држава (ИД) е уништена. Но, како што покажаа изминатите неколку години, тоа само го означи крајот на оваа „квази-држава“ која контролираше територија во Ирак и Сирија, а не заканата што таа продолжува да ја претставува.
Екстремистичката група демонстрира издржливост и доживува оживување во другите делови на светот -- а нејзините оперативни способности се развиваат.
Од јануари 2024 година, ИД презеде одговорност за серија напади од висок профил низ светот, почнувајќи од Иран и Русија, па се до Германија и САД.
„ИД останува постојана глобална безбедносна закана и најсмртоносната терористичка организација во светот“, изјави за РСЕ Адријан Штуни, специјалист за безбедност и шеф на Штуни Консалтинг со седиште во Вашингтон.
„Сега организацијата првенствено се потпира на динамична мрежа на регионални филијали кои работат независно“, посочува аналитичарот.
Која е моменталната состојба на Исламска Држава?
Визијата и аспирациите на ИД не се променети, но од нејзиниот територијален пораз во 2019 година, екстремистичката група претрпе радикална структурна и оперативна еволуција, истакнуваат аналитичарите.
Рани фракции на ИД се појави во последниве години ширум светот, особено во регионите каде што има мала способност да се спротивстави на екстремизмот.
Колин Кларк, директор за политика и истражување во консултантската компанија Суфан Груп со седиште во Њујорк, рече дека ИД стана група на која ако и се соберат сите нејзини делови, тие се всушност поголеми од неа.
„ИД може да биде уште поголем предизвик како децентрализирана организација отколку како прото-држава. Кога дејствуваше како прото-држава, таа беше всушност една голема цел“, рече Кларк за РСЕ.
ИД и нејзините филијали го означија своето присуство во текот на изминатата година со смртоносни напади ширум светот.
Во јануари 2024 година, во два самоубиствени напади во јужниот ирански град Керман загинаа околу 100 луѓе.
Два месеци подоцна, четворица напаѓачи го нападнаа концертното место на градското собрание Крокус надвор од Москва, убивајќи 145 луѓе во масовно пукање, прободување и подметнување пожар.
Во август, во самоубиствен бомбашки напад загинаа најмалку 20 луѓе во главниот град на Сомалија, Могадишу. Неколку дена подоцна, припадник на ИД избоде неколку луѓе на фестивал во Солинген, Германија, при што уби три лица.
Досегот на групата се протега дури до Соединетите Држави. На 1 јануари, напаѓач инспириран од ИД влета со камион во толпа во Њу Орлеанс, убивајќи 14 луѓе и повредувајќи десетици други. Напаѓачот, поранешен ветеран на американската армија Шамсуд-Дин Џабар, роден во Тексас, беше убиен од полицијата.
Штуни рече дека овие напади сведочат не само за „постојаната привлечност за терористичко насилство на ИД, туку и за издржливоста, приспособливоста и глобалниот дофат на организацијата“.
ИД и нејзините филијали извршувале во просек околу 600 напади годишно во последните три години, според податоците собрани од „Dragonfly“, глобална безбедносна разузнавачка консултантска компанија со седиште во Лондон.
Иако тоа е помало од просечните 770 инциденти годишно во претходниот тригодишен период, инцидентите стануваат посмртоносни, при што просечниот број на жртви по напад се зголемува за 40 отсто, според базата на податоци за тероризам на „Dragonfly“.
Каде се активни екстремистите на ИД и како се регрутираат?
Преку своите филијали, ИД одржува силно присуство и ниво на ангажман во одредени жаришта во Африка, Азија и Блискиот Исток.
Една група која се појави како една од најактивните филијали е ИД-Хорасан (ISKP), која ги прошири своите операции надвор од Авганистан и привлекува милитанти од централноазиските земји, особено од Таџикистан и Узбекистан.
Во меѓувреме, Сомалија стана критичен центар на глобалната експанзија на групата во Африка. Групата ја користи нестабилноста на Сомалија за да воспостави упоришта и мрежи кои привлекуваат борци од Етиопија, Судан и Танзанија, додека го проширува идеолошкиот дострел на повеќе јазици како амхарскиот и свахили.
Но, групата брзо расте и во регионот Сахел, каде ИД-Западна Африка (ISWA) останува една од доминантните терористички организации.
Регрутирањето се одвива не само на терен, туку и онлајн.
„Во дигиталниот простор, ИД продолжува многу ефикасно да ги искористува платформите за социјални медиуми и шифрирани алатки за пораки за да ја шири својата идеологија, да се радикализира, да регрутира, да собира средства и да заговара напади“, вели Штуни.
Тој укажа на неодамнешната низа напади инспирирани од ИД во Европа, кои, како што рече, покажале три загрижувачки трендови: дека радикализацијата најчесто се случува на интернет, се случува со забрзано темпо и сè повеќе вклучува малолетници и млади возрасни лица.
„Онлајн просторот бара многу внимание, особено кога воените операции се малку намалени во споредба со глобалната војна против тероризмот“, изјави за РСЕ Лукас Вебер, висок аналитичар во организацијата „Техниката против тероризмот“.
Како ИД ги финансира своите операции?
ИД ја одржува финансиската отпорност преку разновидни текови на приходи и тактики кои се развиваат.
И покрај загубите на раководството, неговото јадро во Ирак и Сирија задржува резерви од 10 до 20 милиони долари, дополнети со регионални филијали кои создаваат средства со киднапирање за откуп, изнуда, даноци и грабежи, покажуваат извештаите на Министерството за финансии на САД минатата година.
На својот врв, кога самонаречениот калифат на групата контролираше огромни територии во Ирак и Сирија, продажбата на нафта доминираше во нејзините приходи. Но, ИД сега се потпира на криминални активности и локална експлоатација за да генерира приходи.
Во Африка, гранките како IS-Somalia (ISS) изнудуваат милиони од бизнисите и финансиските системи.
Во Азија, ISKP првично страдаше кога нејзината финансиска мрежа беше потресена од апсењата и убиствата на нејзините клучни олеснувачи низ Блискиот Исток. Сепак, таа се опорави со префрлање на виртуелни средства за финансирање надворешни операции, вклучувајќи го тука и нападот во Градското собрание на Крокус.
Како се одвиваат напорите за борба против тероризмот?
Глобалниот дострел на тероризмот бара мултилатерална соработка во борбата против тероризмот, барајќи од нациите да разменуваат разузнавачки информации, да ги усогласат стратегиите и да ги зајакнат безбедносните способности во регионите кои се најмногу подложни на екстремистички активности.
И да се намалат, тие и опортунистичките екстремистички групи како ИД ќе најдат начини да напредуваат, како што беше случајот во Авганистан по повлекувањето на САД и во Сахел во Африка со постепеното излегување на Франција од регионот.
Во регионот Сахел, повлекувањето на француските сили резултираше и со промена на регионалните сојузи.
„Воените хунти инсталирани во Буркина Фасо, Нигер и Мали по неодамнешните воени удари се обидоа да го пополнат вакуумот во напорите за борба против тероризмот со свртување кон Русија, која значително го зголеми нејзиниот отпечаток во регионот“, рече Штуни.
Соединетите Држави сè уште ги предводат глобалните напори за борба против тероризмот заедно со регионалните партнери, а тоа го покажаа неодамнешните напади врз цели на ИД во Ирак, Сирија и Сомалија.
Овој месец, коалицијата предводена од САД им помогна на ирачките сили да го убијат Абдула Маки Муслех ал-Рифаи, познат и како Абу Кадија. Опишан од ирачката влада како „еден од најопасните терористи во Ирак и во светот“, Абу Кадија беше водач на ИД во Ирак и Сирија.
Но, постои зголемена загриженост дека промената на приоритетите во Вашингтон може да ја попречи глобалната борба против екстремизмот „бидејќи станува јасно дека САД го префрлаат својот фокус внатре и ја преиспитуваат својата улога на глобалната сцена“, предупреди Штуни.
Генералот Мајкл Е. Курила, шеф на Централната команда на американската војска, рече дека илјадниците борци на ИД кои се држат во Сирија во објекти што ги обезбедуваат Сириските демократски сили предводени од Курдите претставуваат „буквална и фигуративна армија на ИД во притвор“ и предупреди на опасностите „за регионот и пошироко“ доколку голем број од нив избегаат.
Курила за време на посетата на Сирија во јануари - еден месец по падот на сирискиот диктатор Башар ал-Асад, рече дека американската војска „останува посветена на нашата мисија, нашиот народ, трајниот пораз на ИД и стабилноста во целиот регион и пошироко“.
Девора Марголин, виш соработник во Вашингтонскиот институт за блискоисточна политика, за РСЕ изјави дека ИД „ја игра играта на чекање“ во Сирија.
„ИД се надева дека ќе ја искористи неизвесноста на новата Сирија за да ја дестабилизира и да ја потврди својата агенда“, вели Марголин.
Во меѓувреме, Кларк од групата „Суфан“ рече дека недостигот на американско присуство во Авганистан по неговото повлекување во 2021 година остави „голема разузнавачка празнина“ во борбата против ИД.
„САД беа принудени да се потпираат на разузнавачки сигнали и имаат исклучително ограничено човечко разузнавање во Авганистан“, рече тој.
Кларк ја нарече ИД „многу поинаква организација денес отколку што беше пред седум години кога сè уште имаше калифат“, велејќи дека е „далеку повеќе зависна од надворешни операции и напади за да се создаде публицитет“.
„Тие намерно ја изменија својата стратегија за да се фокусираат на започнување напади од висок профил на Запад. Тие беа агресивни и немилосрдни во нивните заговори и се решени да извршат спектакуларен напад во Европа или САД“, предупредува Марголин.
