Товарниот брод под панамско знаме пловеше во водите на Црното Море на пат кон речното пристаниште на Дунав за да товари жито,(клучна извозна стока за воено разурната Украина), кога беше погоден од експлозија кон крајот на декември 2023 година, што го исфрли од правецот на движење и предизвика пожар на палубата во која беа повредени двајца членови на екипажот, пишува редакцијата на Радио Слободна Европа (РСЕ) на англиски јазик.
Украинската војска на 28 декември соопшти дека бродот удрил во руска подводна мина во Црното Море, што е втор ваков инцидент во два месеци сообраќај на оваа трговска рута.
Од почетокот на руската инвазија на соседна Украина во февруари 2022 година, Црното Море се повеќе станува воена зона, неговите води се преполни со мини додека беспилотни летала и проектили зујат низ небото.
Руските напади погодија цели во близина на границите на земјите-членки на НАТО Романија и Бугарија, заканувајќи се на нови бродски рути кои се спас за Украина. А туристите, кои обично оделе во одморалишта на Црното Море, сега се плашат поради извештаите за залутани пловечки мини.
Сепак, може да има одредено олеснување, откако Турција, Романија и Бугарија, единствените земји-членки на НАТО со пристап до Црното Море, на 11 јануари објавија дека започнуваат заеднички напори за чистење на морето од мини, што е прв голем здружен напор на сојузниците во ризичните морски води откако Русија ја започна својата инвазија во 2022 година.
Заедничките операции првенствено ќе распоредат чистачи на мини, или специјално опремени бродови кои отстрануваат или активираат поморски мини на широк простор, како и ловци на мини, помали, поподвижни бродови кои уништуваат поединечни мини и можат да оперираат во плитки води. Трите земји ќе користат и хеликоптери и воздушни дронови.
Иако новите сили се наменети за заштита на поморскиот сообраќај во Црното Море, официјални лица од Турција, Романија и Бугарија изјавија дека нивната намера е целосно мирна и дека нема да донесат нови бродови на НАТО сојузот во морето. Од бугарското Министерство за одбрана за РСЕ изјавија дека заедничката операција за чистење мини треба да биде оперативна за неколку месеци.
Иако НАТО алијансата не е формално вклучена, таа ја поздрави иницијативата.
„Руската војна против Украина претставува значителен ризик за слободната пловидба во Црното Море, што е од стратешко значење за НАТО. Ги поздравуваме напорите на нашите сојузници, Бугарија, Романија и Турција, за зајакнување на безбедноста на пловидбата во Црното Море, вклучително и преку Поморската акциона група за мини“, се вели во соопштението на Алијансата за РСЕ.
Идејата за формирање ваква „трилатерална иницијатива“ првпат беше објавена од министрите за одбрана на НАТО на 12 октомври 2023 година. Бугарскиот министер за одбрана Тодор Тагарев рече дека целта е да се создаде безбедносен појас без мини за заштита на бродовите што превезуваат стоки извезени од Украина.
Три месеци претходно, во јули 2023 година, Русија се повлече од договорот за извоз на жито од Црното Море и се закани дека ќе ги третира бродовите како потенцијални воени цели. Со цел да го испорача своето жито на пазарот, Украина создаде нов коридор, кој вклучува 245 километри од романскиот брег и 378 километри од бугарскиот брег на Црното Море.
Како одговор, Русија „апсолутно“ ги зголеми рударството и другите непријателски активности во и околу Црното Море за да ги одбие напорите на Украина да го изнесе своето жито на пазарот“, изјави за РСЕ Томас Алекса, висок аналитичар во британската компанија за поморска безбедност Амбри.
Украина редовно ја обвинува Русија за исфрлање мини од авиони во обид да го попречи комерцијалниот превоз.
Масовно минирање
Опасноста и распространетоста на поморските мини во Црното Море брзо станаа очигледни неколку недели откако Русија ја започна својата инвазија на Украина во февруари 2022 година. Во следните недели, Украина постави мини за да ги заштити своите пристаништа во и околу Црното Море.
Исто така, беше објавено дека Русија поставила мини во водите крај Крим, полуостровот што го анектираше од Украина во 2014 година.
„Амбри неодамна ги потврди извештаите, рече Алекса, дека Русија исто така поставила мини околу мостот Керч, кој ја поврзува Русија со Крим и кој бил цел на напад наводно извршен од украинската армија.
Точните бројки не се достапни, но Алекса вели дека и Украина и Русија имаат резерви на мини од советската ера, ЈаМ, кои се закотвени со синџир и лебдат неколку метри под површината.
„Околу 500 мини се распоредени во Црното Море од почетокот на војната“, вели Алекса.
Последиците од масовното минирање беа драматични. Бродот, сопственост на естонската M/V Helt, потона во Црното Море откако удри во мина на околу 40 километри јужно од Одеса. По инцидентот, екипажот го напуштил бродот. Набргу потоа, беа издадени неколку предупредувања до бродовите за можноста мините да се движат кон северозапад, запад и југозапад од Црното Море, вклучително и во близина на бродскиот центар на НАТО.
Подоцна истиот месец, на 26 март 2022 година, турската морнарица ги откри и детонираше првите залутани мини во Црното Море во близина на Босфорскиот Теснец, предизвикувајќи привремено затворање на клучните морски патишта. Два дена подоцна, втора залутана мина беше откриена во близина на брегот на Игнеад, веднаш до бугарската граница. Беше деактивиран од турски деминери.
Истиот ден, романски миночистач детонираше пловечка морска мина забележана од романски рибари на околу 90 километри од Капу Мидија, романска воена база лоцирана во близина на пристаништето Констанца. На 6 април 2022 година Турција го уништи четвртиот рудник.
За Романија, опасноста од мините е особено акутна имајќи предвид дека „романските територијални води и пристаништа сега се од критично значење и имаат рекордно ниво на сообраќај“, објасни Кристијан Влас, аналитичар кој се занимава со Романија и Молдавија.
Романското пристаниште Констанца забележа највисоко ниво на извоз на жито во 2023 година, благодарение на зголемувањето на испораките од Украина, објави романски официјален претставник на 10 јануари.
„Романија прва ќе ги трпи последиците во Црното Море. Затоа што морските мини лебдат на југ, дури и над романските води“, рече Дионис Сенуза, експерт во Центарот за источноевропски студии во Вилнус.
Нова опрема
Ситуацијата во регионот на Црното Море се влоши откако Русија се повлече од договорот за жито со посредство на Обединетите Нации во јули 2023 година и почна да ги бомбардира украинските пристаништа и складишта за жито во обид да го спречи извозот на Киев. Истиот месец, морска мина експлодираше во близина на романското одморалиште Костинести, кое се наоѓа на 30 километри од бугарската граница.
Тоа лето Русија одржа воени вежби во Црното Море кои зафатија делови од ексклузивните економски зони на Бугарија и Турција, што ги направи извозните рути уште поопасни за пловидбата. Во август 2023 година, Русија во соопштение рече дека нејзиниот патролен брод „Васил Биков“ пукал со автоматско оружје кон бродот „Сукру Окан“ под знамето на Палау. Бродот се наоѓал во близина на турските територијални води. И во октомври 2023 година, експлозија на мина предизвика мала штета на товарен брод под турско знаме.
„Нападот на 28 декември на панамски брод беше еден од највознемирувачките инциденти до сега. Штетата е направена под бродот. Ако мината е на површината, експлозијата не предизвикува штета“, рече Алекса.
Бугарија има три миночистачи, од кои два се набавени во 2020 година од Холандија, која ги продаде во 2011 година. Купени се за два милиони евра.
Во септември 2023 година, Романија купи два миночистачи од Велика Британија, во договор што британското Министерство за одбрана го прогласи за стратешко значење за да ја потврди посветеноста на Лондон за безбедноста во Црното Море. Еден од двата брода е снимен како минува низ Босфорот во декември 2023 година.
Стратегијата на Вашингтон за Црното Море
Со оглед на неговата стратешка важност и ризиците што ги носи, Вашингтон ја преработи својата стратегија во Црното Море. Во големото соопштение во октомври 2023 година, Стејт департментот ги истакна плановите за зајакнување на регионалната безбедност, мултилатералната соработка и стратешката кохезија во регионот.
Во исто време, помошникот државен секретар Џејмс О'Брајан на сослушување во Конгресот рече дека судбината на Црното Море е нераскинливо поврзана со судбината на Украина и пошироко во Европа.
„Зголемувањето и обезбедувањето на слободата на навигација и враќањето на способноста на Украина за пристап до комерцијалните бродски патеки, ќе ја поттикне украинската економија во витален момент во војната“, рече О'Брајан.
Стратешкиот преглед на Вашингтон, велат аналитичарите, следи по загубата на американско надгледувачко беспилотно летало во март 2023 година по непријателската средба со руските борбени авиони над Црното Море. После тоа, членовите на комисиите за надворешни односи на Сенатот и Претставничкиот дом воведоа двопартиски нацрт-закон во кој се нагласува важноста на регионот и потребата од воспоставување нова стратегија.
Загриженоста во Вашингтон и меѓу некои црноморски држави е зголемена со изјавите на Русија кои укажуваат дека можеби има реваншистички планови за регионот. Путин неодамна беше носталгичен за периодот во историјата кога империјална Русија владееше над поголемиот дел од регионот на Црното Море.
За време на неговата годишна прес-конференција на 14 декември 2023 година, Путин рече:
„Целото крајбрежје на Црното Море стана руско по руско-турските војни“, очигледно мислејќи на војната од 1877-1878 година, иако други го оспоруваа толкувањето на историјата на рускиот претседател.
Изјавите на рускиот лидер не останаа незабележани, особено во Софија. Бугарскиот премиер Николај Денков изјави еден ден подоцна, на 15 декември 2023 година, дека коментарот на Путин ги покажал руските „империјални амбиции на сметка на неколку земји кои сега се во Европската Унија“ и треба да послужи како предупредување.
Дел од непосредната стратегија на Кремљ би можеле да бидат морски мини, не само против Украина, туку и за одвраќање на нивните западни партнери, смета поморскиот аналитичар Алекса.
„Русите разбираат дека не е во нивен интерес директно да ги напаѓаат западните бродови, но сакаат да ги обесхрабрат да влезат во областа и да им помогнат на Украинците да извезуваат жито“, објасни Алекса и заклучува дека бидејќи „и двете страни имаат исти типови на мини, тие можат да ја негираат сопствената одговорност“.
