На стрмната падина на глечерот што се пробива низ долината Хунза во планинскиот далечен север во Пакистан, Тарик Џамил го мери движењето на мразот и фотографира. Подоцна, тој прави извештај кој вклучува податоци од сензори и уште една камера инсталирана во близина на глечерот Шиспер, за да ги информира жителите на селото кон кое пешачи еден час.
Мисијата на 51-годишникот е да ги обедини 200-те семејства од селото Хасанабад во планините Каракорам, за да го заштити нивниот начин на живот, кој е сѐ повеќе загрозен поради нестабилните езера - резултат на топењето на мразот на глечерите.
Кога глацијалните езера ќе се преполнат или нивните брегови пукаат, тие предизвикуваат смртоносни поплави кои уриваат мостови и објекти и ја уништуваат плодната земја низ планинските венци Хиндукуш, Каракорам и Хималаите, кои се вкрстуваат во северен Пакистан.
Хималајските глечери се на пат да изгубат до 75 отсто од мразот до крајот на векот поради глобалното затоплување, според Меѓународниот центар за интегриран планински развој (ИЦИМОД).
Хасанабад е дел од проектот поддржан од Обединетите Нации, за поплави од излевање на глацијални езера (ГЛОФ) II, за да им помогне на заедниците близу глечерите што се топат.
Откако ќе се инсталираат сите сензори, претставниците на селото ќе можат да ги следат податоците преку нивните мобилни телефони, вели Џамил.
„Локалната мудрост е многу важна, ние сме главните набљудувачи. Сведоци сме на многу работи.“
Во услови на недостиг од финансиски средства за оние кои се најранливи на влијанијата на климатските промени, жителите на селото велат дека итно им е потребна зголемена поддршка за да се прилагодат на заканите од поплавите на глечерските езера.
„Потребите се огромни“, вели Карма Лодеј Раптен, регионален технички специјалист за адаптација на климатските промени во Програмата за развој на Обединетите нации (УНДП).
Пакистан е единствена земја што од Зелениот климатски фонд добива финансии за адаптација- клучно во финансирањето според Парискиот договор - за да се намали ризикот од такви поплави.
Додека земјите како Бутан работеа со други финансиери за да ја минимизираат заканата од поплавите на глацијалните езера, финансирањето со 36,96-те милиони долари од проектот ГЛОФ II, кое завршува оваа година, е глобален репер за другите региони кои се борат со оваа закана, вклучувајќи ги перуанските Анди и Кина.
Од 2017 година, под управа на Исламабад и УНДП се инсталирани метеоролошки станици, како и сензори кои ги мерат врнежите, испуштањето вода и нивото на водата во реките и езерата. Со ГЛОФ II распоредени се звучници во селата за да се комуницира со предупредувања, како и инфраструктура како камени и жичени бариери кои ја забавуваат надојдената вода.
Во Хасанабад, еден селанец редовно ја следи камерата поставена високо над долината, која го следи нивото на водата во реката покрај глечерот за време на ризични периоди како што е летото, кога често се формира езеро покриено со мраз од глечерот Шиспер.
Со 800 илјади луѓе кои живеат на 15 километри од глечер, Пакистан е меѓу најзагрозените земји во светот. Многу жители на Каракорам, вториот највисок планински венец во светот, ги изградија своите домови на земја покрај реките што течат од глечерите.
Во октомвриските поплави во соседна Индија, најверојатно предизвикани од делумно избивање на глацијално езеро на Хималаите, загинаа 179 луѓе, по лавина и интензивни дождови. За многумина сè уште нема информации. Во близина на езерото се поставуваше систем за рано предупредување, но тој не беше завршен.
Смртоносни ризици
Петнаесет милиони луѓе ширум светот се изложени на ризик од поплави на глацијални езера, од кои 2 милиони се во Пакистан, според февруарската студија објавена во научното списание Nature Communications.
Од 2018 до 2021 година, околу 14 поплави од излив на глацијално езеро се случиле во Пакистан, но бројот се искачи на 75 во 2022 година, според УНДП.
Според жителите и официјалните лица, селото на Џамил доживеало непосредна опасност од поплави. Во текот на изминатите три години, жителите постојано се евакуираа точно на време за да избегнат загуба на животи, а многумина стравуваат од поплава додека спијат. Други се мачеа финансиски бидејќи нивната земја и домови беа уништени, неодамна во 2022 година.
Во селото Чалт, оддалечено неколку часа, порој од темна вода се спушти низ долината минатата година, земајќи го животот 11-годишниот син на Захра Рамзан, Али Мохамад.
„Во многу длабока тага сум. Не можев повторно да го видам син ми, дури ни телото“, вели 40-годишната мајка.
Селото има малку информации за ризиците, велат жителите.
Рамзан станува нервозна секогаш кога има силен дожд или поплави, одбивајќи да ги остави нејзините преживеани деца надвор од видното поле.
Во Хасанабад, Џамил се обидува да управува со овие ризици. Тој и уште 23 волонтери се обучени за прва помош и планирање евакуација. Секое лето, тие го следат глечерот и разговараат со официјални лица и експерти однадвор.
Се надеваат дека ќе добијат меѓународно финансирање за 20 пати поголемо од она за должината на ѕидот на бариерата што моментално се финансира. Тие, исто така, бараат заеми без камата за обнова на уништените домови и прилагодување на нивните станови со поцврст материјал, како и подобар мобилен прием за пристап до доводот за следење.
Молба за финансирање на прилагодувањето
Со климатскиот самит COP28 на ОН, на 30 ноември, се зголеми притисокот врз богатите земји да ги исполнат ветувањата за помош на земјите во развој.
Зелениот климатски фонд во октомври соопшти дека собрал 9,3 милијарди долари, помалку од целта од 10 милијарди долари.
Богатите земји треба да исполнат пошироко ветување за климатско финансирање од 100 милијарди долари за земјите во развој оваа година, со три години задоцнување и помалку од реалните потреби, проценети од ОН на над 200 милијарди долари годишно до 2030 година.
ИЦИМОД вели дека промените предизвикани од глобалното затоплување на глечерите во хималајскиот регион на Хиндукуш се „во голема мера неповратни“. Регионот има над 200 глацијални езера кои се сметаат за опасни.
Селото Даркут, исто така дел од ГЛОФ II. Опкружено е со планини и глечери над зелените рамнини каде што пасат јаките. На дното на блискиот глечер Даркут се наоѓа длабоко тиркизно езеро.
„До 1978 година...цело ова место беше глечер, [тогаш] базенот со вода се појави подоцна“, вели 75-годишниот Мусафир Кан, покажувајќи кон езерото кое се формирало кога глечерот се повлекувал.
За разлика од езерото во Шиспер, кoe e покриено со мраз, Даркут е формирано во почвата и карпестиот пејзаж кој останал од глечерот што се повлекува.
Во северен Пакистан, таквите езера покриени со карпести остатоци се поврзани со релативно малку излевања на глацијални езера, според истражувачот на ИЦИМОД, Шер Мухамед. Но, во другите делови на планинска Азија, тие се поврзани со повисоки стапки на жртви отколку оние од езерата покриени со мраз.
Ризиците од двата типа на езера може да се зголемат, вели Мухамед.
Мухамед Јасин, дипломиран истражувач од областа на животната средина на Меѓународниот универзитет Каракорум, го проучува степенот до кој глечерот Даркут се топи.
„Им кажавме на луѓето во заедницата дека факторите на ризик постојат со ова езеро, треба да бидете свесни за ова“, вели тој.
Многу семејства си заминаа во текот на годините по претходните поплави, вели Кан, кој е роден во оддалечено село, но стотици во близина се обновени.
Во Хасанабад, можноста за преселба исто така исполнува многумина со неверување. Нивните семејства живеат од овоштарници опкружени со високи планини веќе 400 години, одгледувајќи производи и пасејќи го добитокот високо во рамнините. Многумина велат дека немаат ресурси да се преселат од селото, каде што се погребани нивните предци.
„Ако поплавата нè отсече, ќе ни недостасува природата на ова село, нашите соседи и роднини“, вели Техзеб, 15-годишната ќерка на Џамил.
„Како птица во кафез“, рече Џамил за преселбата во град. Тој е отворен за истражување на оваа опција, но вели дека ќе се фокусира на одржување на селото во живот.
„Моја одговорност е да спречам заедницата (да се соочи) со каква било катастрофа“.
