На 21 ноември, пред десет години, украинското активистичко движење наречено „Автомајдан“ не постоеше. Лидерката на движењето, Катерина Бутко, сонува за денот кога повторно ќе го нема, затоа што тоа би значело дека неговата мисија е завршена.

„Примарната мисија на која нашата организација е посветена е нашето евентуално распуштање и државните органи да можат да функционираат правилно без постојан јавен надзор“, рече Бутко за РСЕ во интервјуто во канцеларијата на антикорупциската невладина организација во Киев.

Како средношколка во 2004 година, таа беше една од стотиците илјади Украинци кои излегоа на улиците за Портокаловата револуција, мирните протести што доведоа до судска одлука со која беа поништени изборите, кои нашироко се сметаа за масовна измама. Пресудата беше проследена со повторен втор круг во кој прозападниот кандидат Виктор Јушченко го победи ривалот Виктор Јанукович, кој беше фаворизиран од Русија.

Но, мандатот на Јушченко се претвори во разочарување за многу Украинци кои се надеваа на промени, корупцијата опстојуваше, додека политичките судири ги кочеа реформите и се зголемуваше руското мешање. Наспроти тоа, Јанукович победи на претседателските избори во 2010 година.

На 21 ноември 2013 година, преку притисок и стимулации од страна на Кремљ, Јанукович ненадејно ги урна надежите за поблиски врски со Западот со тоа што ги укина плановите за потпишување на Договорот за асоцијација со Европската Унија и вети дека ќе изгради посилни трговски односи со Русија.

Следниот ден, Бутко, која изгради кариера во односите со јавноста и рекламирањето, повторно се врати на улица.

Таа се приклучи на растечката толпа кои излегоа да протестираат на Киевскиот „Мајдан Незалежности“, или Плоштадот на независноста, претворајќи ги релативно малите антикорупциски демонстрации во масовно движење познато како Евромајдан или едноставно Мајдан.

Протестите, сега познати во Украина и како „Револуција на достоинството“, привлекоа многу луѓе кои претходно немаа или имаа мал интерес или вмешаност во политиката.

„Луѓето што ги познавав се собраа со јасни барања, да се запре усогласувањето со Русија“, рече Костјантин Кљацкин, кој сега има 32 години.

Праведен гнев

Тој рече дека тој и неговите колеги демонстранти се вознемирени од одлуката на Јанукович да се зближи со Русија и Царинската унија во која доминира Кремљ, што е значителен пресврт за земјата која радосно го фрли обрачот на Москва во 1991 година и каде што многумина гледаа на иднината како усогласеност на Европа и Западот.

„Зошто Русија? Не можев да разберам и тоа предизвика негодување“, вели Кљацкин.

Кљацкин, кој е искусен режисер на документарни филмови со бројни проекти поврзани со актуелните настани во Украина, вели дека пред движењето Евромајдан, тој бил „несвесен граѓанин“ кој само ги повторувал ставовите на неговите родители.

„Идејата што ни беше наметната беше дека сме одвоени од политиката. Оваа перспектива ме наведе да верувам дека нема шанси да влијаеме на она што го прават политичарите“, рече тој за Радио Слободна Европа.

Јанукович и неговата влада ги игнорираа барањата на демонстрантите. На 30 ноември тие отидоа понатаму: безбедносните сили го нападнаа кампот на активистите на Мајдан под изговор дека планираат да постават елка, тепајќи студенти и други демонстранти кои престојуваа таму преку ноќ.

Насилното растурање на мирните демонстрации ја промени играта, што предизвика многу поголеми протести, не само во Киев туку и низ Украина, против владата на Јанукович.

Спротивно на целта на владата, тоа привлече стотици илјади луѓе на Мајдан.

„Сите сфативме дека не сакаме да живееме во земја каде што е можно тепање луѓе или каде што траекторијата на земјата, изградена со децении, може да биде укината со еден декрет од царот“, раскажува Кљацкин.

Протестни собири

Исто беше кога се појави движењето Автомајдан-мобилното крило на Евромајдан, со возачи низ целата земја кои се собраа во конвои или автомобили и камиони.

Бутко им се придружи, нудејќи ѝм помош како специјалист за комуникации.

Некои од најзначајните протести на Автомајдан се случија на крајот на декември 2013 година, кога возачите стигнаа до областа во близина на Межихирија, раскошниот имот надвор од Киев, кој служеше како резиденција на Јанукович и сега е музеј во кој се прикажува раскошен начин на живот, за кој критичарите велат дека бил финансиран со мито.

Бутко проценува дека биле вклучени околу 4 000 автомобили.

Владата спроведе контрамерки во неуспешен обид да ги прекине растечките протести, затворајќи и казнувајќи активисти за разни наводни прекршувања.

Како што се зголемуваше тензијата меѓу демонстрантите и државата, Кљацкин, студент на универзитет кој во тоа време студираше ТВ режија, му се придружи на „Вавилон 13“, колектив на филмски работници кои исто така се собраа на Мајдан. Тие го документираа секојдневниот живот на протестантите и ги постираа нивните снимки на Интернет.

„Секоја личност придонесе - некои сечеа дрва, додека други, како нас, снимаа за да се осигура дека оваа приказна ќе се слушне“, се сеќава Кљацкин на моќната атмосфера на заедницата и кохезијата на Мајдан.

Виталиј Черњавски (35), информатичар, кој сега е сервисер, исто така ја пронајде својата улога на Мајдан. Додека владата распоредуваше провокатори против протестите на улиците на Киев, Черњавски се приклучи на групата за самоодбрана во киевскиот кварт каде што живееше и учествуваше во патролите за одржување на редот.

„Небесна стотка“

Заедно со патролирањето на улиците, активистите на Автомајдан продолжија да организираат протести во близина на домовите на државните службеници.

„Можеа да ги игнорираат протестите на Мајдан, но не можеа да ги игнорираат протестите што се случуваа во нивните дворови“, вели Бутко.

Мајдан функционираше како кохезивна единица до смртоносното и големо избивање на насилството на 18 и 21 февруари 2014 година, кога владините сили ги нападнаа демонстрантите и беа убиени десетици луѓе. Заедно со другите убиени за време на протестите на Мајдан, ги имаше вкупно над 100 и станаа познати како „Небесна стотка“.

Дополнително, официјалните податоци покажуваат дека 17 полицајци и обезбедувачи загинале додека биле на должност од 18 февруари до 2 март.

Обидот на државата да го растера Мајдан со смртоносна сила не успеа, демонстрантите возвратија и успеаја да го одбранат централниот плоштад.

На 21 февруари Јанукович се согласи на договор со неговите противници кој вклучуваше предвремени избори, но потоа побегна во Русија.

Путин одговори на падот на Јанукович со наредба за окупација на Крим и поттикнување на антикиевско расположение во источна и јужна Украина, а војната меѓу владините сили и борците поддржани од Русија избувна во поголемиот дел од Донбас во април 2014 година.

„За жал, корупцијата навлезе во сите сектори во Украина, од претседателската канцеларија до градинките“, рече Бутко.

Автомајден и организациите со истомисленици се фокусираа на застапување за реформи во рамките на спроведувањето на законот и судството, сметајќи ги како клучни за елиминирање на корупцијата во други области.

„На Мајдан со свои очи видовме дека нема правда, па судовите беа она на што прво требаше да се фокусираме“, вели Бутко.

Черњавски набрзо се разочара од Украина по Мајдан и она што тој го опиша како враќање на системот управуван од корупција и олигархија. Околу три месеци по смртоносниот инцидент во февруари 2014 година, тој се пријави во баталјонот Донбас, единица составена од цивилни доброволци.

„Руска рака во Украина“

Черњавски рече дека за време на неговата служба се сретнал со проактивни луѓе, додека владата, според него, останала пасивна во спротивставувањето на рускиот напад врз суверенитетот на Украина.

Откако ја преживеа ужасната битка во август 2014 година во близина на Иловајск во регионот Доњецк, каде што руските сили ги опколија украинските единици и ги нападнаа и покрај договорот за безбеден коридор, Черњавски на крајот се врати во цивилниот живот, чувствувајќи, како што рече, дека би можел да биде покорисен во борбата против руската агресија во Киев, отколку на бојното поле. Тој стана помошник претставник во Парламентот на Украина.

„Водевме хартиена војна против корупцијата. Корупцијата и лошото управување беа раката на Русија во Украина, што не спречи да победиме на првата линија“, рече тој.

Тековната антикорупциска реформа вклучуваше воведување инфраструктура против поткуп: Националното биро за борба против корупцијата да ја истражува корупцијата на највисоко нив, Специјализирано обвинителство за борба против корупција за процесен надзор на предмети и Националната агенција за борба против корупцијата која треба да спроведува антикорупциска политика. Подоцна, бидејќи истрагата за случаите на корупција беше во застој поради бавните судови, беше формиран специјален Антикорупциски суд кој ќе се занимава со случаи на високо ниво.

Граѓанските организации како Автомајдан станаа најистакнатите застапници на реформата. Сепак, напредокот е бавен, а напорите за реформирање на судството наидоа на противење од судиите од старата гарда и клучните тела на судската администрација.

Сепак, животот продолжи и покрај војната на истокот, а пресвртот во 2014 година отстапи место за чувството на нормалност за некои. Имаше период кога кинематографијата во Украина цветаше, рече Кљачкин, а Черњаваски се врати на својата ИТ кариера откако беше во првиот парламент по Мајдан.

А потоа дојде целосната инвазија.

За време на годините на војната во Донбас, Киевскиот Мајдан беше претворен во место каде што војниците загинати во борби се оддаваат почит пред да бидат погребани. Од инвазијата на 24 февруари 2022 година, пространиот плоштад беше сведок на уште повеќе погреби.

Во јуни 2022 година, Роман Ратусни, кој беше еден од најмладите активисти на Мајдан, доби херојско збогување на истиот плоштад каде што протестираше осум години претходно. Тој доброволно се пријавил во војската по започнувањето на Големата војна и бил убиен на 24-годишна возраст, борејќи се во областа Харков.

Многу други активисти на Мајдан, вклучително и Черњавски, околу 40 активни членови на Автомајдан и неколку членови на „Вавилон 13“, исто така им се приклучија на вооружените сили по целосната инвазија.

„Се трудиме да ги поддржиме колку што можеме. Дроновите се клучни. Ако се уништи дрон, се спасува човечки живот“, рече Кљачкин

Војната сега проникнува во секој аспект од животот, а нејзините последици се рефлектираат во секој документарен филм што Кљачкин и неговите колеги го произведуваат, вклучително и оној кој, користејќи докази од војници и други извори, се занимава со настаните од раните денови на руската окупација на Крим.

„Не можеме да се вратиме назад“

Војната влијае и на тековните напори за борба против корупцијата.

„Не сум сигурен дека која било друга земја би можела да војува против многу поголема земја со многу поголем воен капацитет и во исто време да спроведе реформи“, рече Бутко.

Важен знак за напредок, смета Бутко, е тоа што судиите повеќе не се недопирливи.

„Пред десет години беше тешко да се замисли дека првиот човек на Врховниот суд ќе биде приведен поради примање поткуп, а сега е во истражен затвор“, вели Бутко, додавајќи дека е постигнат голем напредок во судските реформи.

Во меѓувреме сè уште одекнуваат настаните од Мајдан.

Во октомври, истражителите го завршија случајот против функционери од времето на Јанукович обвинети за фатални пукања врз демонстрантите на 18 и 20 февруари 2014 година и го испратија на суд. Одделно, петмина поранешни членови на озлогласената специјална полиција Беркут беа осудени во врска со истрагата за „масовни егзекуции“.

Вкупно 35 лица се осудени или се гонат за нивната наводна улога во насилството.

На дипломатски план, претходно овој месец, 10 години откако Јанукович започна протести на Мајдан, одвраќајќи ја Украина од Европската Унија, Европската комисија препорача земјите од ЕУ да започнат преговори за влез на Украина во блокот.

Во исто време, Бутко го мери напредокот на Украина наспроти високата цена што земјата ја плаќа.

„Превисока е цената. Ние ја плаќаме со нашите животи. Сега цената е толку висока, што не можеме да се вратиме назад - можеме само напред“, заклучува таа.