Има два случаи во кои манастирите и храмовите на Српската православна црква (СПЦ) во Црна Гора се поврзуваат со оружје и лица од безбедносен интерес.
Едното е објавувањето на транскрипти од разговори од апликацијата СКАЈ (SKY) на двајца наводни членови на „шкаљарскиот криминален клан“ во кои СПЦ се споменува како наводен финансиер на „100 калашникови“ пред парламентарните избори во 2020 година.
Вториот случај е престојот на вооружени цивили во Цетинскиот манастир за време на устоличувањето на митрополитот Јоаникиј во септември 2021 година.
Првиот е процесуиран во Специјалното обвинителство, додека за вториот предмет расправаше собраниската Комисија за безбедност.
Првиот се однесуваше на периодот пред парламентарните избори во 2020 година, во кои тридецениското владеење на Демократската партија на социјалистите (ДПС) беше заменето со мнозинскиот просрпски демократски фронт.
По тие избори беше формирана Влада на премиерот Здравко Кривокапиќ, која беше под силно влијание на Српската православна црква.
Според изјавите на самите учесници, таа е формирана во манастирот Острог со посредство на тогашниот митрополит Амфилохиј.
Устоличувањето на митрополитот Јоаникиј следеше една година подоцна.
Темата за потенцијалното складирање на оружје во објектите на СПЦ стана актуелна откако во дворот на манастирот Бањска на Косово беше пронајден арсенал оружје и воена опрема.
Од Рашко-Призренската епархија, чија надлежност е манастирот, изјавија дека пронајденото оружје и воена опрема биле „отфрлени од луѓето што го напуштале манастирот“.
Манастирот го користеше вооружена група која се судри со косовската полиција на 24 септември, кога беше убиен полицаецот Африм Буњаку, а неколку други беа повредени.
Вооружување во Цетинскиот манастир?
Немирите во Цетиње избија на 5 септември 2021 година, кога граѓаните организираа протест и ги блокираа приодите кон градот во обид да го спречат устоличувањето на митрополитот на СПЦ Јоаникиј Миќовиќ во Цетинскиот манастир.
Тие побараа устоличувањето да не биде во Цетиње, што е симбол на црногорскиот државен суверенитет, но и седиште на СПЦ во Црна Гора.
Демонстрантите истакнаа дека устоличувањето на Цетиње е обид за српска „окупација“ и клерикализација. Полицијата ги прекина протестите, а Јоаникије и патријархот Порфирије беа донесени во манастирот со воен хеликоптер придружуван од антитерористичката полициска единица.
Пред устоличувањето, но и за време на церемонијата, во манастирот беа видени неколку вооружени цивили, па граѓанскиот активист Александар Зековиќ поднесе пријава до Управата на полицијата и до Врховното државно обвинителство.
Тој побара да се провери дали во него има непознати лица „кои поседуваат огнено оружје и други средства погодни за извршување тешки кривични дела против животот и телото “.
На фотографиите од самиот настан, заедно со тешко вооружени полицајци и свештеници на СПЦ, имало и цивили со оружје.
Зоран Миљаниќ, тогашниот државен секретар во МВР, тогаш објави дека „нема информации дека во манастирот Цетиње имало вооружени лица, освен обезбедувањето на заштитените лица и некој надвор од системот на црногорските безбедносни служби“.
На оваа тема на затворена седница на 27 септември 2021 година расправаше и Комисијата за безбедност и одбрана на црногорскиот парламент.
Како што за Радио Слободна Европа (РСЕ) потврди Предраг Бошковиќ, тогашен член на опозициската ДПС, Комисијата расправала за извештајот на Агенцијата за национална безбедност и Управата на полицијата за овој случај.
„Инаку, за ова не мораше да не информира ниту Агенцијата, ниту Управата на полицијата, бидејќи на сликите видовме луѓе со пушки кои немаа полициски униформи“.
Тој не упати да бараме детали од Агенцијата за национална безбедност и полиција, додавајќи дека тврдењата на ДПС во пресрет на устоличувањето и по него се покажале како „добро предвидување“.
Имено, тие денови ДПС побара од Владата да се изјасни за наводите за вмешаност на припадници на странски служби во внатрешни безбедносни прашања во Црна Гора.
„Загрижувачка е информацијата дека во пресрет на устоличувањето во Црна Гора пристигнале специјални воени тимови и разузнавачи од Србија. Станува збор за субјекти кои немаат, ниту смеат да имаат никакви овластувања на територијата на нашата земја“, беше наведено во соопштението на ДПС на крајот на август 2021 година.
Како што тогаш објави Побједа од Подгорица, во извештајот што го разгледуваше собраниската Комисија биле затемнети имињата на десетици лица од безбедносен интерес кои биле во манастирот.
Седницата беше прекината бидејќи членовите на Комисијата од опозицијата побараа од Дејан Вукшиќ, тогашниот директор на Агенцијата, а денеска од советникот на претседателот на Црна Гора, Јаков Милатовиќ, да ги извести за тие имиња.
Агенцијата и Полициската управа не одговорија на барањето на РСЕ за деталите од Извештајот за идентификација на вооружени лица во цивилна облека во Цетинскиот манастир во 2021 година.
РСЕ испрати и прашања до Црногорската приморска митрополија во врска со живеалиштето на тие лица, но одговорот не стигна.
Набавка на оружје финансирана од СПЦ?
Црногорското обвинителство ги истражува наводите од комуникацијата на СКАЈ објавени во медиумите за можна набавка на оружје и подготовка на отпор пред изборите во 2020 година.
„Случајот што беше оформен во Вишото обвинителство по повод објавените стенограми поврзани со набавка на оружје и подготовка на вооружен отпор во пресрет на парламентарните избори, по оценка на содржината е доставен во надлежност на Канцеларијата на Специјалното обвинителство“, изјавија од Вишото обвинителство за РСЕ.
М-портал ја објави прислушуваната и дешифрирана преписка преку апликацијата СКАЈ на двајца членови на „шкаљарскиот криминален клан“ чиј идентитет го објавија, а во која СПЦ се споменува како финансиер на набавката на оружје.
Разговорот се случил два месеци пред изборите во август 2020 година. Во него едниот член на криминалната група го известува другиот дека има намера да купи 100 калашникови и „дека црквата ќе плати за тоа“.
Од Митрополијата на СПЦ тогаш најавија дека очекуваат властите да дадат „достојна и правична оценка“ за објавените наводи.
Како одговор на прашањето на РСЕ до каде е истрагата, Специјалното обвинителство најави одговор во наредните денови.
Основниот договор ја штити Црквата
Можноста полицијата и безбедносните служби да ги проверат можните дојави дека има оружје во некои од верските објекти на СПЦ во Црна Гора е уште повеќе отежната по потпишувањето на Основниот договор во август минатата година.
Со тој Договор се уредуваат односите меѓу државата Црна Гора и СПЦ.
Во Договорот потпишан од премиерот Дритан Абазовиќ и патријархот на СПЦ Порфирије се наведува „дека државните органи не можат да преземаат безбедносни мерки без претходно одобрение од надлежните црковни органи“.
Без претходно одобрение од црковните власти, безбедносните служби можат да интервенираат само во „случаи кога тоа е потребно од итни причини да се заштитат животите и здравјето на луѓето“.
Невладиниот сектор и дел од јавноста особено го критикуваа тој дел од договорот со кој Владата им даде екстратериторијален статус на верските објекти на СПЦ.
Сѐ започна со Аркан во Цетинскиот манастир
Првиот познат случај на внесување оружје во црквите на СПЦ во Црна Гора се случи на Божиќ, 6 јануари 1992 година, кога тогашниот митрополит Амфилохије ги благослови членовите на српската паравоена формација „Српска доброволна гарда“ предводена од Жељко Ражнатовиќ Аркан во Цетинскиот манастир.
Аркан подоцна беше обвинет за воени злосторства пред Меѓународниот суд во Хаг, но судењето не се одржа бидејќи во меѓувреме беше убиен во Белград.
На собирот пред манастирот присуствуваа приврзаници на тогашните просрпски партии, а на фотографиите од тоа време се гледаат „чуварите“ на Аркан, вооружени со пушки.
Тогашната власт, Демократската партија на социјалистите, не реагираше по тој повод.
