Пред неговата најтешка изборна битка во последните две децении, турскиот претседател Реџеп Таип Ердоган не се двоумеше да ги урне западните сојузници и принципи, настојувајќи да ја зајакне поддршката меѓу конзервативните и националистичките гласачи и да го одвлече вниманието од мрачните економски услови во последните години.
Ердоган водеше кампања против правата на ЛГБТ заедницата, го блокираше членството на Шведска во НАТО и го обвини Вашингтон за мешање во изборите во мај, на кои се соочи со огромен предизвик од кандидатот на левиот центар Кемал Киличдароглу, во услови на висока инфлација.
Но, тој победи. И сега, кога обезбеди нов петгодишен мандат, се чини дека Ердоган ги поправа односите со западните земји, по години на затегнати односи. Прашањето е што значи тоа за неговиот срдечен однос со рускиот претседател Владимир Путин, за продлабочувањето на економските врски на Анкара со Москва и за пристапот на Турција кон Киев и војната во Украина.
Пред самитот на НАТО од 11 до 12 јули во Литванија, турскиот лидер го привлече вниманието со зелено светло за влез на Шведска во трансатлантската воена алијанса и повикувајќи на оживување на кандидатурата на Турција за пристапување во Европската унија, што беше изненадување.
Неколку дена претходно, додека беше домаќин на украинскиот претседател Володимир Зеленски во Анкара, тој рече дека Украина го заслужува членството во НАТО - што Русија го опиша како тврда црвена линија - и пушти пет украински воени команданти во Киев пред да му го даде ветувањето на Путин, што предизвика протести од Кремљ.
Најавите на Ердоган му донесоа дивиденди, вклучително и билатерална средба со американскиот претседател Џо Бајден, ветувања за многу потребните борбени авиони Ф-16 за неговата војска, и шведски обврски да го олесни унапредувањето на царинската унија на Турција и ЕУ и дека ќе соработува во борбата против тероризмот - што во очите на Анкара значи сузбивање на Курдите.
Но, експертите велат дека очигледното зближување не значи дека Ердоган е прозападен или подготвен да ги загрози неговите односи со Путин, кој го дели противењето на турскиот лидер кон, како што велат, напорите на Западот да доминира во светот.
Путин му обезбеди на Ердоган финансиски спас за време на претседателската кампања, додека западните лидери тивко ја поздравуваа неговата загуба.
Намерното наклонување на Ердоган кон Запад е главно поттикнато од прагматични финансиски размислувања - имено потребата од повеќе странски инвестиции за заживување на турската економија - иако нарушениот имиџ на Путин како моќен човек по краткотрајниот бунт на платеничката група на Вагнер во јуни, исто така, може да игра улога, велат експертите.
Односите меѓу Турција и Русија во голема мера се поттикнати од личните односи на двајцата авторитарни лидери, но ослабениот Путин станува помалку сигурен партнер, велат експертите.
Ердоган „се обидува да ги загрее врските со Западот“ сега кога изборите завршија, но сака приближувањето да се случи „по негови услови“, изјави за РСЕ Асли Ајдинтасбас, соработник во Институтот Брукингс во Вашингтон.
Таа рече дека тој се уште не покажал намера да се занимава со проблемите од негова креација, кои довеле до надолна спирала во односите со Западот, како што е неговото демонтирање на турските институции.
Решавањето на тие прашања е критично доколку Турција е сериозна за влез во ЕУ и унапредување на царинската унија со блокот, но таа е закопана во возбудата по изјавата на Ердоган пред самитот на НАТО.
Николас Данфорт, експерт за Турција, во твит предупреди дека играњето на потезите на Ердоган како „големо ресетирање“ со Западот му дава на турскиот лидер „токму економски и политички придобивки, што ги бара без всушност да мора да преземе какви било значајни чекори за човековите права или владеењето на правото“.
Руслан Сулејманов, соработник на Институтот за развој и дипломатија со седиште во Баку, истакна во извештајот објавен од Фондацијата Карнеги за меѓународен мир, дека коментарите на Ердоган за европската интеграција исто така имаат за цел да помогнат во зајакнувањето на поддршката на неговата партија меѓу прозападните урбани жители пред општинските избори следната година.
Разорниот сојузник на НАТО
Односите меѓу Турција и Западот се влошија за времето на Ердоган - лидер на нацијата од 2003 година, бидејќи тој ја ограничи демократијата, ги затвора противниците, самостојно покрена странски интервенции, ги вкрсти патиштата со земјите-членки на ЕУ и ги продлабочи врските со Путин.
Односите меѓу Русија и Турција исто така беа нестабилни на моменти, но брзо закрепнаа по споровите. Во 2015 година, Путин ја обвини Анкара за „убод во грб“ и забрани увоз од земјата откако турски воен авион собори руски авион во близина на сириската граница во 2015 година, но односите повторно се затоплија неколку месеци подоцна.
Ердоган го налути НАТО со купувањето на рускиот систем С-400 по смртоносниот обид за државен удар во 2016 година, за кој го обвини свештеникот со седиште во САД и асоцијацијата Вашингтон.
По договорот вреден 2,5 милијарди долари со Москва, Соединетите Држави ја исфрлија Турција од програмата за борбени авиони Ф-35 во 2019 година и одбија да и го продадат на Анкара нејзиниот најнапреден ловец, бидејќи билатералните односи го достигнаа најниското ниво во последните децении.
Односите останаа затегнати кога американскиот претседател Џо Бајден ја презеде функцијата во 2021 година. За време на кампањата, Бајден го нарече Ердоган „автократ“ и рече дека САД треба да и помогнат на турската опозиција да го порази пред гласачките кутии.
„Можеме да ги поддржиме оние елементи на турското раководство кои сè уште се таму и да извлечеме повеќе од нив и да ги охрабриме да можат да го превземат и поразат Ердоган“, рече Бајден во 2020 година.
Во април 2021 година, три месеци откако ја презеде функцијата претседател и откако разговараше со многу светски лидери, Бајден конечно го повика Ердоган. Тој го информирал турскиот лидер дека ќе го признае масовното убивање на Ерменците во Отоманската империја за време и по Првата светска војна како геноцид.
Претходниците на Бајден избегнаа да дадат изјава за да не ја отуѓат Турција, стратешки сојузник чија војска е втора по големина во НАТО. Сепак, Бајден, кој ги постави демократијата и човековите права централни за неговата надворешна политика, немаше намера да им даде приоритет на односите со Ердоган, рекоа тогаш експертите.
Руската инвазија
Сепак, руската инвазија на Украина во февруари 2022 година – која дојде за време на една од најниските точки во неговото 20-годишно владеење – ја отвори вратата за Ердоган да стане незаменлив за НАТО и Вашингтон, додека дополнително ги иритираше.
Тој е единствениот лидер на НАТО во редовен контакт со Путин, а исто така има добри односи со Зеленски, што го прави потенцијално ефикасен посредник меѓу Русија и Украина.
Ердоган одржува деликатна рамнотежа од инвазијата, го осудува Кремљ и ѝ помага на Украина, истовремено зголемувајќи ја трговијата со Русија и избегнувајќи санкции.
Турција продолжи да ја снабдува Украина со смртоносно оружје и тоа го направи долго пред другите членки на НАТО. Беспилотните летала Бајрактар на турската компанија „Baykar“ беа клучни за одбраната на Украина во раните фази на војната. „Baykar“, која е делумно во сопственост на зетот на Ердоган, гради фабрика во Украина која се очекува да биде отворена во 2025 година.
Ердоган помогна да се постигне договор меѓу Москва и Киев што ѝ овозможи на Украина да извезува жито за време на војната, олеснувајќи ја глобалната криза со храна, но Русија дозволи договорот да пропадне оваа недела. Турција е главен увозник на украински и руски житарки и има директна корист од договорот.
Ердоган, исто така, помогна во преговорите за размена на затвореници, вклучително и онаа во септември 2022 година кога Турција задржа неколку команданти на полкот Азов. Тоа го зајакна неговиот имиџ пред самитот на НАТО алијансата, а истовремено служеше како поттик за двајцата лидери дома.
Но, тоа, исто така, поттикна обвинувања од руските пропагандисти дека Ердоган се однесува „непријателски“ кон Москва, додека некои експерти се прашуваат дали тоа сигнализира дека Ердоган се загрижил поради тоа што Путин ќе остане на власт по бунтот од 23-24 јуни, предводен од шефот на Вагнер, Евгениј Пригожин.
„Мислам дека Ердоган е многу внимателен да не го отфрли Путин, барем не во директна лична смисла“, изјави за РСЕ Рич Аутцен, поранешен функционер на Стејт департментот кој е аналитичар на Атлантскиот совет.
„Постои прилагодување или ребаланс, ако сакате, (на турската надворешна политика)“, рече тој, „а дел од тоа е поттикнато од вистинската посветеност на украинскиот суверенитет“.
Ауцен рече дека ќе биде „стратешка и геополитичка катастрофа“ за Турција ако Русија ја освои Украина бидејќи Москва ќе има контрола на широк дел од брегот на Црното Море „и ќе биде во многу подобра позиција силно да ја вооружува Турција“.
По инвазијата на Москва на Украина, Анкара легално ги блокираше руските воени бродови да влезат во Црното Море преку турскиот теснец, попречувајќи ги нејзините воени напори.
Турција го дели Црното Море со Русија, Украина, Грузија, како и со другите членки на НАТО Романија и Бугарија. Исто така, постои тензија меѓу Москва и Анкара поради руското прогонство на муслиманското малцинство на Крим, Татарите, на полуостровот на Украина во Црното Море, кој е окупиран од Русија.
Портпаролот на Кремљ, Дмитриј Песков, се чини дека го минимизира ослободувањето на командантот на Азов, велејќи дека Анкара е под „голем притисок“ пред самитот на НАТО и сака да покаже „солидарност“ со алијансата.
Тој, исто така, тврди дека Русија не е изненадена од одлуката на Ердоган да се откаже од приговорите за членството на Шведска, велејќи дека „Турција е посветена на своите обврски“ и дека „никогаш не сме гледале на неа со розови очила“.
Ердоган го искористи своето право на вето како членка на НАТО за да го задржи членството на Финска и Шведска, кои брзо се приклучија на НАТО по руската инвазија на Украина.
Тој побара двете земји да ги разбијат курдските групи кои неговата влада ги смета за терористи. Неговиот цврст став му донесе популарност дома пред изборите.
Тоа, исто така, му даде на Ердоган -- кој е познат по неговиот трансакциски пристап кон надворешната политика -- можност да преговара со Соединетите Држави за авионите Ф16, кои администрацијата на Бајден подоцна се согласи да ги достави.
Иако кандидатурата на Шведска за членство беше јасно поттикната од руската агресија, портпаролот на Ердоган Фахретин Алтун избегна да ја издвои Москва, велејќи дека поддршката на Турција за проширувањето на НАТО „не е против одредена земја, туку да ја направи сеопфатна безбедносна организација која ќе помогне да се постигне стабилност“.
Ердоган, исто така, рече дека Москва ги разбира неговите причини за ослободување на командантот на Азов и не изразила натамошен протест. Кремљ не коментираше повеќе.
Путин доаѓа во Турција во август
Ердоган ќе добие шанса да разговара со Путин за ослободувањето на командантите и многу поитни прашања кога ќе му биде домаќин на рускиот лидер во Турција во август. Кремљ се уште не го потврдил патувањето.
Путин се сретнал со Ердоган веројатно повеќе пати од кој било друг лидер надвор од поранешниот Советски Сојуз, што е знак за нивните добри работни односи и способност да ги раздвојат нивните конкурентски интереси во Украина, Азербејџан, Сирија и Либија.
Доколку се случи посетата, тие најверојатно ќе разговараат за војната во Украина, за можното заживување на договорот за жито и за проширување на економските врски, велат експертите.
