Ги имаше сите карактеристики: израз без емоции, монотон говор, безлична позадина, цврсто споени раце. А, начинот на објавување на изјавата беше уште еден знак: се прошири на провладините канали на социјалните мрежи пред да биде објавен и цитиран од државната телевизија како доказ за вината на дисидентот.
Кога белорускиот блогер Раман Пратасевич се појави во видео на 24 мај и призна дека поттикнува масовни немири, еден ден откако беше киднапиран од комерцијален лет принуден да слета во Минск, роднините, пријателите и колегите активисти не се сомневаа дека тоа е оној тип на признание кое сите го гледале порано. (РСЕ реши да не го објавува или поврзува видеото.)
Таткото на Праташевич, Дмитри, тврди дека трагите на лицето на блогерот биле доказ дека тој бил претепан до покорност.
„Трагите од ќотекот се јасно видливи на видеото и тој е видливо вознемирен. Не зборува со свои зборови“, изјави Дмитриј Праташевич за „Тековно време“ на 25 мај, медиумски проект на руски јазик што го спроведува РСЕ во соработка со Гласот на Америка (Гласот на Америка).
Зборовите во секој случај се сомнително формулативни. 26-годишниот блогер, кој побегна од земјата од страв да не биде уапсен во 2019 година, изјавува дека белоруските агенции за спроведување на законот се однесувале „целосно легално и соодветно“ и се обврзува да даде „признание“ во врска со антидржавни активности.
Искуството на опозициската лидерка Циханускаја
Од Вилнус, протераната лидерка на белоруската опозиција, Светлана Циханускаја, за РСЕ изјави дека блогерот е „заложник“ на режимот на моќниот Александар Лукашенко. Таа имала лично искуство со такви алатки, а Белорусија е обвинета дека ги користела тие за извлекување присилни признанија. Два дена по спорните претседателски избори во август 2020 година, кои ја предизвикаа белоруската политичка криза и за кои приврзаниците на Циханускаја велат дека победиле, таа се појави во видео во кое чита текст во кој ги повикува Белорусите да престанат да протестираат и се чини дека го потврдуваат официјалниот резултат на изборите. Велејќи дека „ луѓето одлучија “- што беше збунувачки пресврт во однос на нејзините претходни тврдења дека гласањето, на кое победи Лукашенко, беше наместено. Нејзината блиска соработничка и колешка од опозицијата, Марија Калешникава, набргу потоа рече дека Циханускаја изјавата ја дала под присила додека со часови ја држеле зад затворени врати во зградата на Централната изборна комисија, каде отишла да поднесе извештај за наводно местење на гласови.
Калешникава, која сега е во затвор и се соочува со затворска казна од 12 години, доколку биде осудена за екстремизам и државен удар, што САД го нарекоа измислица и скандал, рече дека Циханускаја е чувана сама во просторија со двајца чувари и дека не можеле да ја контактираат ни колегите ни адвокатот. Циханускаја никогаш не ги објасни точните околности за видеото, но рече дека заканите кон неа и нејзиното семејство ја убедиле да отпатува во Литванија веднаш по посетата на Централната изборна комисија.
„Тие можат да користат и психолошки и физички притисок за да ве принудат да кажете што сакаат. Не знаеме што се случува со Раман, но не можеме да исклучиме дека тој може да биде малтретиран таму“, изјави Циханускаја за РСЕ.
Во изјавата, Пратасевич дава уверувања слични на оние од протагонистите на другите видео-признанија редовно објавувани од органите на прогонот во Белорусија, Русија и други земји каде авторитарните влади ги користат за да ги убедат гледачите дека биле уапсени неповредени и дека жалеле за наводните постапки. Случаи на присилни признанија се пријавени низ целиот свет, а некои принудени обвинети со такви изјави обезбедија ослободување од затвор, па дури и компензација за третманот што под присила доведе до нивни лажни изјави. Многу случаи се повикуваа и на правото на фер судење одобрено со Универзалната декларација за човекови права.
Практика на разузнувачи и оперативци на поранешниот СССР
Оваа практика беше широко распространета во Советскиот Сојуз (СССР) и неговите источноевропски сателитски држави, а пишаните изјави на обвинетите беа извлечени од разузнавачки оперативци и испрашувачи. Најпознатите од тие методи беа користени во таканареченото „Московско судење“ од 30-тите години на минатиот век, кога непријатели на диктаторот Јосиф Сталин беа ставени на обвинителна клупа и се изјаснија за виновни за работа против државата.
По распадот на Советскиот Сојуз, некои републики кои станаа независни држави, одржуваа политички системи под силно влијание на безбедносните служби. Во некои случаи, тие ја задржаа не само нивната стара практика, туку и имињата што станаа синоним за произволна правда и сузбивање на несогласувањето.
Белорусија не го смени ниту името на безбедносната служба - КГБ
Агенцијата што ја водеше кампањата во Белорусија - управувана од Лукашенко од 1994 година, кого тие го нарекуваат „последен диктатор на Европа“ - не го смени името од времето на Советскиот Сојуз - Државен комитет за безбедност (КГБ). Владините критичари и групите за човекови права велат дека тој исто така го задржал фокусот на присилните признанија како дел од неговиот режим.
„Ужасно е да се замисли што треба да ѝ направат на некоја личност и какви закани треба да упатат за да се согласат да снимаат вакво нешто“, напиша Кира Јармиш, руски опозициски активист и портпарол на затворениот критичар на Кремљ, Алексеј Навални, на Твитер, опишувајќи го видеото на Пратасевич како „срцепарателно“.
Во Русија, белоруски сојузник и долгогодишен покровител, принудните признанија се користеа со особено застрашувачки ефект за време на неодамнешната серија судири против соработниците и приврзаниците на Навални, најистакнатиот критичар на претседателот Владимир Путин.
Случајот на Роман Трегубов, близок соработник на Навални
Само во еден пример од јануари, државниот телевизиски канал во Нижни Новгород објави видео изјава во која сојузникот на Навални, Роман Трегубов се одрекува од лидерот на опозицијата и ги повикува Русите да ги бојкотираат антивладините протести. Трегубов подоцна за РСЕ изјави дека клипот е направен под присила при полициски притвор.
Адвокатот на Трегубов, Александар Караваев, подоцна, во објава на Фејсбук, напиша дека неговиот клиент ги посетил полицајците и службениците на Федералната служба за безбедност кои „го исплашиле со цел куп лажни прекршоци и му ги опишувале ужасите што го чекаат во иднина“.
Само пет дена пред апсењето на Трегубов, руските истражители објавија неколку видеа што содржат извинувања и дела на каење од демонстранти обвинети за напади на државни службеници за време на протестите на 23 јануари. Во едно видео, популарниот блогер Константи Лакеев гледа во камерата и ветува дека повеќе никогаш нема да крене рака против полицијата.
„Истата техника од времето на Сталин“
Праташевиќ останува во истражен затвор и се чини дека немал шанса да ги повлече своите зборови или да потврди дека неговата изјава била снимана под притисок.
Но, видеото, објавено на социјалните мрежи од сметка во Минск, а подоцна емитувано на државните ТВ-канали во Белорусија и Русија, стана клучен елемент во обидите на Лукашенко да го обликува наративот околу настанот на 23 мај, кога белоруските власти подоцна цитираа негирана закана со бомба додека подигнаа борбен авион за придружба на авионот на Рајанер до аеродромот во Минск и веднаш ги приведоа Пратасевич и неговата руска девојка Софија Сапега.
„Тоа е истата техника што ја користеа за да извлечат лажни признанија од луѓе за време на владеењето на Сталин“, напиша на Твитер Кира Тверскаја, московска новинарка.
„Тоа му се случи на мојот прадедо и го видов тоа на дело во 2021 година... Немам зборови“.
